1668 Kuzey Anadolu Depremi

19.01.2022 / Tarih / Genel

Dünya'nın büyük depremleri arasında sayılan Kuzey Anadolu depremi, 17 Ağustos 1668 tarihinde gerçekleşmiş 8 şiddetinde depremdir.

Türkiye'de kaydedilen en şiddetli deprem olarak tarihe geçen 1668 depremi, sabah saatlerinde meydana geldi. Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın 600 km'lik bir bölümü, büyük bir depremle sallandı. Yapılan açıklamalara göre depremin şiddeti Richter ölçeğine göre 8, Mercalli ölçeğine öre 9 olarak açıklandı.

Bolu'dan Erzincan'a kadar geniş çapta hasara neden olan depremde 8.000 kişi hayatını kaybetmiştir.

Tektonik Yapı

Kuzey Anadolu, esas olarak Anadolu Levhası ile Avrasya Levhası, transform fay sınırının arasında yer alır. Avrasya Levhası'na göre Anadolu Levhası, Arap Levhası'nın kuzeye doğru devam eden hareketiyle batıya doğru zorlanmaktadır. Bu hareket, büyük bir (sağ yanal) yanal atımlı fay sistemi olan Kuzey Anadolu Fay Hattı tarafından barındırılmaktadır. 1.500 km uzunluğundaki Kuzey Anadolu Fay Hattı, doğuda Karlıova Üçlü Kavşağı'ndan batıda Ege Denizi'ne kadar uzanır. Ayrıntılı olarak fay birçok ayrı parçadan oluşur. Bu fay hattının bazı bölümlerindeki hareket, birçok büyük ve zarar verici depreme neden olmuştur. Onlarca yıl sürebilen, genel olarak batıya doğru yayılan deprem dizileri oluşturma eğilimindedirler. En son deprem dizisi 1939 Erzincan depremiyle başlamış, 1942, 1943, 1944, 1949, 1951, 1957, 1966, 1967, 1992 ve 1999'da meydana gelen küçük – büyük depremlerle devam etmiştir.

Deprem

Tarihsel kayıtların analizi 17 Ağustos Depremi’nden önce, kırılma bölgesinin batı ucunda bir dizi öncü depremlerin yaşandığını göstermektedir. Ana şok çok büyüktü ve tahmini büyüklüğü 7,8 Ms (yoğunluk VI'nın sallanmasından etkilenen alanın boyutuna göre) ile 8,0 Ms (yorumlanan kırılma uzunluğuna göre) arasında değişiyordu. Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın bu bölümünün kırılma uzunluğu 380 km ile 600 km arasında değişmektedir. Tokat'da depremi, en az altı ay artçı depremler izledi.

Depremin tam tarihinin, şiddetinin ve uzunluğunun kanıtı, birçok yerde fay boyunca hendek açılarak bulunmuştur. Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın 600 km'lik bu bölümü boyunca, birkaç küçük kırılma ve yerel deprem yerine, tek bir büyük kırılma ve deprem olduğu varsayımına dayanılmaktadır. Ancak bu fayın Niksar'da 10 km'lik büyük bir genişleme sıçraması (yanal kayma) boyunca, yayılan bir kırılma gerektirecektir. Çoğu depremin yaklaşık 5 km'den daha fazla zıplayamadığına dair dinamik kırılma modellemesi ile desteklenen geçmiş olaylardan elde edilen kanıtlara rağmen, 2001 Kunlun Depremi çok daha geniş bir sıçrama boyunca yayıldığının açık kanıtlarını göstermektedir. Bu diğer modeller tarafından desteklenmiştir. Olgun fay sistemlerinde kırılmaların 8 km veya daha fazla sıçrayabileceğini öne süren daha fazla sayısal modelleme vardır.

1668 depremi, 1719, 1754, 1766, 1859 ve 1893'teki depremler de dâhil olmak üzere 19. yüzyıla kadar devam eden, çoğunlukla batıya doğru yayılan bir deprem dizisinin muhtemelen ilki olarak kabul edilir.

Hasar

Bolu şehrinin depremde neredeyse tamamen yıkıldığı ve 1.800 kişinin hayatını kaybettiği belirtiliyor. Ayrıca fay boyunca daha doğuda ciddi hasar meydana geldi ve Merzifon ile Niksar arasında 6.000 kayıp daha belirtiliyor. Bolu'dan Erzincan'a kadar ve Karadeniz kıyısı boyunca çeşitli noktalarda da bazı hasarlar olduğu belirtiliyor. Samsun Kalesi'nin surları ve kuleleri hasar görmüş ve yapının bazı bölümleri yıkılmıştır.