2022 Kazakistan Protestoları

06.01.2022 / Tarih / Genel

2022 Kazakistan protestoları, hükümetin gaz fiyatlarına yaptığı yüksek zamlardan dolayı halkın yaptığı gösteriler ile başladı.

Protestolar ilk olarak petrol işleme tesislerinin bulunduğu Janaözen'de başladı, ancak en büyük şehir olan Almatı da dâhil olmak üzere ülkedeki diğer şehirlere hızla yayıldı.

2 Ocak

Olayların başladığı 2 Ocak 2022 sabahı, Janaözen'deki vatandaşlar gaz fiyatlarındaki artışı protesto etmek için yolları kapattı. Aynı gün bir grup gösterici, kalabalığa şehir yönetimine bir şikâyet mektubu yazmalarını tavsiye eden Janaözen Belediye Başkan Vekili Galym Baijanov ile bir araya geldi. Ama bu görüşmeden bir sonuç çıkmadı.

3 Ocak

3 Ocak gecesi yüzlerce Janaözenli bir araya gelip meydanda kamp kurdu. Öğlen civarında diğer Janaözenliler de kampa katıldı. Yaklaşık 100 kişilik bir grup oluşturan göstericiler, yerel liderlerin doğrudan seçimle seçilmesini talep edip şarkılar söylediler. Mangistav Eyaleti Belediye Başkanı Nurlan Nogayev ve Janaözen Belediye Başkanı Maksat İbagarov'un yanı sıra Kazak Gaz İşleme Tesisi Müdürü Nakbergen Tulepov da meydana gelerek gaz fiyatlarının 85-90 Tenge'ye düşürülmesini vaat ederek protestocuları sakinleştirmeye çalıştılar. Fakat öfkeli kalabalık yetkilileri dinlemeyerek onların meydanı terk etmesini sağladı.

3 Ocak günü itibariyle Cumhuriyet Meydanı ve Astana Meydanı'nın kapatıldığı ve güvenlik görevlilerinin konuşlandırıldığı başkent Nur-Sultan, Aktöbe ve Almatı şehirlerinden çeşitli tutuklama haberleri gelmeye başladı. Ayrıca birçok şehirde halka açık yerlerde polisler görev başındaydı.

Aktau'da yaklaşık 6000 gösterici şehir yönetim binasının önündeki Yntymaq Meydanı'nda kamp kurup bir araya geldi. Bu göstericiler gaz fiyatlarının düşmesi ile birlikte hükümetin de istifa etmesini istedi.

4 Ocak

4 Ocak günü Almatı'nın merkezinde yaklaşık 1000 kişi protesto için toplandı. Polis, protestocuları dağıtmak için sersemletici bomba ve göz yaşartıcı gaz kullanmaya başladı. Olaylar iyice şiddetlenmeye başladı. Bu olayların ardından Tokayev, Mangistav Eyaleti ve Almatı'da yerel saatle 5 Ocak 01.30'dan 19 Ocak 00.00'a kadar olağanüstü hâl ilan etti.

Protestocularla görüştükten sonra özel bir komisyon, LPG fiyatını litre başına 50 Tenge ($0,11) düşürmeyi kabul etti. Dijital haklar izleyicisi NetBlocks, halkın siyasi hoşnutsuzluğunu ifade etme yeteneğini sınırlaması muhtemel olan "mobil hizmetlere yüksek etkisi" olan önemli internet kesintilerini belgeledi. Olaylar Taldıkorgan'a da sıçradı. Halk protestolara başladı.

Kazakistan'da hayat pahalılığının protesto edilmesinin ardından Kazakistan Devlet Başkanı Tokayev, 5 Ocak günü hükümetin istifa kararını onayladı. Fakat olaylar bir türlü yatışmadı. Almatı'daki protestolar artmaya devam etti. Hatta artan bu protestolarda çok sayıda askerin yaralandığı bildirildi. Göstericiler, Almatı’da araçları ateşe verip çatıştıkları polisleri gözaltına aldılar.

5 Ocak

5 Ocak günü şehrin her yerinde protestolar devam ederken, cumhurbaşkanının Almatı'daki konutunu ele geçirildi. Bir türlü sakinleşemeyen göstericiler yakaladıkları askerleri döverken çekilen videolar sosyal medyada yayılmaya başladı.

Kazakistan Güvenlik Konseyi'nin başkanı olarak kendisini ilan eden Tokayev, göstericilere mümkün olduğunca sert davranılacağını söyledi. Konuyu devlet güvenliği olarak nitelendiren Tokayev, başkentte halkının yanında olacağını duyurdu.

5 Ocak’ta yaptığı konuşmasında kolluk kuvvetlerine saldırıların olduğunu, ölenlerin ve yaralananların olduğunu belirten Tokayev:

Askerler dövülüyor, kadınlar taciz ediliyor ve dükkânlar yağmalanıyor. Birçok bölgede olağanüstü hal ilan ettim. Bu gerekli bir önlem.

Bu sözlerin hemen ardından ülke genelinde OHAL ilan edildi. Taldıkorgan'daki eski Cumhurbaşkanı Nazarbayev'in heykeli, "İhtiyar git!" sloganları atan göstericiler tarafından yıkıldı ve ikiye bölündü.

Kazakistan Devlet Başkanı Tokayev, Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü'nden yardım istedi. Rusya Devlet Başkanı Putin, Kazakistan'a destek için Genelkurmay Başkanı Gerasimov önderliğinde hazırlanılması emrini verdi.

Rusya, yardım sağlanması için Kazakistan’a bir takım şartlar koştu.

• Kırım'ın ilhakının tanınması.
• Rusça'nın yeniden ikinci resmi dil olması.
• Rusya'ya askeri üsler temin edilmesi.
• Rus azınlıklara özerklik.
• Kırımı tanımak.
• Rusça'nın Kazakistan'ın 2. dili olarak kalması.
• Rus harflerine dönüş.
• Rus okullarına serbestlik.

Kazakistan'da doğalgaz zamlarına karşı isyan başlatan protestocular bankaları soymaya başladılar. Ayrıca ordunun operasyon hazırlığına başlaması ile Almatı Milli Güvenlik Komitesi'nin silah depolarını ele geçirerek silahlandılar.

Kazakistan’ın Almatı kentinde ordunun müdahalesi sonrası protestocular ile güvenlik güçleri arasında yoğun çatışmalar yaşandığı bildirildi. Bu çatışmalar neticesinde askerler, göstericiler tarafından gözaltına alındı.

6 Ocak

Kazakistan’da ordu ile protestocular arasında şiddetli çatışmalar başladı. Gelen diğer haberlere göre Ermenistan ordusu Kazakistan'a doğru yola çıktı.

Rusya Savunma Bakanlığı, Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü barış misyonuna katılan Rusya Silahlı Kuvvetleri'nin Kazakistan'a transferi yapıldı.

Türk Devletleri Teşkilatı, Kazakistan’da meydana gelen gösteriler için şu ifadelere yer verdi:

Kazak yetkililerin barışçıl şekilde gerginliğin giderilmesi kapasitesine sahip olduğuna inanıyoruz. Kazakistan Hükümetine ve halkına ihtiyaç duyabilecekleri desteği vermeye hazır olduğumuzu beyan ediyoruz.

Kazakistan Dışişleri Bakanlığı konu ile ilgili aşağıdaki açıklamayı yayımladı.

Yapılan incelemelere göre, Kazakistan'ın yurtdışında eğitilmiş terörist gruplar tarafından silahlı bir işgalle karşı karşıya olduğunu göstermekte.

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov konu ile ilgili aşağıdaki açıklamayı yaptı.

Kazakistan'ın Latin alfabesine geçmesi ve Türk milliyetçiliğini sistematik olarak desteklemesi sonucu ortaya çıkan bu vakalar, dar görüşlü milliyetçiliği geliştirmeyi ve Rusya'yla işbirliğini itibarsızlaştırmayı amaçlayan dış desteğin sonucu.

Kazakistan’da internetin kesik olmasından dolayı ATM’ler çalışmıyor. Nur-Sultan'da çalışan bir tane banka olunca halk para çekmek için uzun kuyruklar oluşturdu.

Kazakistan’da resmi kurumlarca yapılan açıklamaya göre, meydana gelen olayların 2 – 6 Ocak maliyeti 92 milyon dolara ulaştı.

Tacikistan, kanun ve düzeni korumak için CSTO'nun bir parçası olarak Kazakistan'a yaklaşık 200 askeri personel gönderdiğini açıkladı. Kazakistan’a asker gönderen bir diğer ülke olan Rusya, Avrupa Birliği’nden tepki aldı. Avrupa Birliği, Rusya’yı Kazakistan’ın egemenliğine saygı duymaya davet etti.

Almatı’da gösteri yapan halkın üzerine ateş açıldı. İnsanların kafalarından vurulduğu videolar sosyal medyadan yayımlandı. Bu videoların ardından açılan ateşlerin korkutma amaçlı olmadığı, doğrudan öldürme amaçlı olduğu ortaya çıktı. Ateşi açanların ise oraya giden Rus – Kazak ortaklığındaki askeri ordunun olduğu öne sürüldü.

7 Ocak

"Biz teröris değil, halkız" diyen göstericilere Cumhurbaşkanı Tokayev tarafından saldırı emri verildi. Tokayev, terörist olarak nitelendirdiği göstericilere uyarı yapılmadan ateş açılması emrini verildi. Ayrıca teslim olmayanların da yok edileceğini belirtti.

Halka yaptığı konuşmasında Rusça'yı tercih eden Tokayev'e AK Parti MKYK Üyesi Mücahit Birinci tepki gösterdi. Birinci Twitter adresinden yaptığı açıklamasında "Kazakistan Cumhurbaşkanısın... Ulusa sesleniyorsun... Rusça sesleniyorsun... Seslenme." ifadelerine yer verdi.

ABD Dışişleri Bakanlığı yaptığı açıklamasında "Dünya Rus güçlerinin Kazakistan'da işlediği insan hakları ihlallerini izliyor." ifadelerini kullandı. 

Protestoların sona erdiği bazı bölgelerde polis arabaları kullanılmaz hale gelirken, Türk Devletleri Teşkilatı Dışişleri Bakanları, Kazakistan'daki gelişmleri değerlendirmek üzere 11 Ocak'ta olağanüstü toplanma kararı aldı.

Kazakistan'ın en parlak gençleri yurtdışına gitti. Neden? Çünkü burada hayat yok. Ben hayatımı yaşadım, çocuklarım için buradayım. Biz, terörist değiliz. Kazakistan'da büyüyen tek şey yolsuzluk, ülke Nazarbayev ailesinin özel şirketine döndü. - Kazakistan'da Bir Protestocu

Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakharova, ABD'nin Kazakistan'da neler olduğunu bilmeden konuşmasını eleştirdi. 

Belarus Devlet Başkanı Lukaşenko, Kazakistan'da yaşanan gelişmeleri Rusya'yı kana bulamak için Rusya çevresindeki eski Sovyet ülkelerine saldırma girişimi olarak niteledi.

Bu gelişmelerin ardından Kazakistan'daki protestocular "Kazakistan Kurtuluş Cephesi" örgütünü kurduklarını duyurdular. 

ABD Dışişleri Bakanı Blinken, sosyal medyadan yaptığı açıklamasında “Ruslar evinize bir kere girdi mi çıkarmak çok zor olabilir.” dedi.

8 Ocak

Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’ne bağlı ülkeler, Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev’in çağrısı üzerine Kazakistan’a binlerce asker gönderdi. Rusya, Belarus, Ermenistan, Tacikistan ve Kırgızistan gibi ülkelerden Kazakistan’a 4 binin üzerinde asker sevk edildi.

Kazakistan'a birlik gönderen Ermenilerin sosyal medyada yaptıkları bazı yorum:

• Yakında Kazaklara kendi Hocalı'larını yaşatacağız.
• Ben bizimkiler oraya gittiği için çok mutluyum. O yamyamları cezalandırsınlar, Kazaklar da Azeri ve Türkler gibiler, sadece gözleri çekik.
• Bizim askerlere güveniyorum, umarım göçmen hayvanları dize getirirler. Birde oradaki kızlarla nasıl eğlendiklerine dair videolar bekliyorum

Kazakistan İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre protestolarda 2 bin 298 kişi gözaltına alınırken 748 güvenlik personeli yaralandı ve 18 güvenlik personeli de hayatını kaybetti.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev, gelişmeler üzerine şu cümleleri kurdu.

Kazakistan, yurtdışında eğitilen terör gruplarının silahlı saldırısı altında. 20 bin terörist Almatı’da altı saldırı dalgası gerçekleştirdi. Benim basit görüşüm şu: Teröristerle görüşme olmaz, hepsini öldürmeliyiz.

Kazakistan Kurtuluş Cephesi tarafından yapılan açıklamada ordu, kurtuluş cephesine davet edildi. Tokayev’i anayasayı çiğnemekle suçlayan Kurtuluş Cephesi yetkilileri, ülkenin bağımsızlığının ordunun kendi yanlarında olmasına bağlı olduğunu söyledi.

Öte yandan ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken, Kazak hükümetinin CSTO olmadan da protestoları bastırabileceğini belirtti. Blinken bu konuşmasını yaparken Tokayev, yardım talebine hızlı yanıt veren Putin’e canlı yayında teşekkür etti.

Kazak Türkleri Vakfı Genel Sekreteri Babusselam Okutan:

Türklerin ata yurdu Kazakistan'da iktidarını korumak için soykırım yapan Rus ve Ermeni askerlerini onursuzlaştıran ve manipüle eden Tokayev'i asla affetmeyeceğiz. Ermeni askerleri Karabağ'ın intikamını alırcasına şehirlerimizde dolaşacaklar.

9 Ocak

Kazakistan'da bulunan KGAÖ Barış Gücü Komutanlığı, Ermenistan askerlerinin bir kısmına Azerbaycan büyükelçiliğini koruma görevi verdi. Kısa süre önce Azerbaycan ile Ermenistan arasında gerçekleşen ve Karabağ’ın Azerbaycan tarafından geri alınması ile biten savaş sonrasında bu kararın verilmesi, Tokayev’in ülkesinde hain olarak nitelenmesine sebep oldu.

Hayatın normale dönmeye başladığı Kazakistan’da, yoğun çatışmalara sahne olan Almatı'da toplu taşıma araçları seferlere başladı. Ayrıca merkezi yerlerde silah seslerinin duyulmadığı şehirde, telefon operatörleri yeniden hizmet vermeye başladı.

Kazakistan televizyon kanalı Habar-24'e göre Kazakistan Sağlık Bakanlığı, ülkedeki protestolar esnasında toplamda 164 kişinin hayatını kaybettiğini duyurdu.