Açık Semalar Antlaşması (Open Skies Treaty)

18.04.2025 / Tarih / Genel

Açık Semalar Antlaşması (İngilizce: Open Skies Treaty), ülkeler arasında güven ve askeri şeffaflığı artırmayı hedefleyen çok taraflı bir uluslararası anlaşmadır.

Bu antlaşma sayesinde taraf ülkeler, birbirlerinin hava sahalarında silahsız gözlem uçuşları gerçekleştirme hakkına sahiptir.

Antlaşma, 1992 yılında Finlandiya'nın başkenti Helsinki'de imzalanmış ve 1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Başlangıçta aralarında ABD, Rusya, Türkiye, Almanya ve İngiltere’nin de bulunduğu 34 ülke bu anlaşmaya taraf olmuştur.

Amaçları Neler?

Açık Semalar Antlaşması'nın temel amaçları şunlardır:

• Ülkeler arasında askeri şeffaflık sağlamak
• Beklenmedik askeri faaliyetleri izlemek
• Silah kontrolü ve güven artırıcı önlemler geliştirmek
• Uluslararası güveni ve istikrarı pekiştirmek

Uygulama Nasıl Yapılıyor?

Gözlem uçuşları, önceden bildirilen tarihlerde ve belirlenmiş rotalarda yapılır. Uçuşlar silahsız özel gözlem uçakları ile gerçekleştirilir. Bu uçaklarda çeşitli sensör sistemleri (kamera, kızılötesi, radar vb.) bulunur. Uçuşa hem gözlem yapan ülkenin hem de gözlemlenen ülkenin temsilcileri birlikte katılır.

Toplanan tüm bilgiler, antlaşmaya taraf diğer ülkelerle paylaşılır.

Türkiye’nin Rolü

Türkiye, Açık Semalar Antlaşması’nın kurucu taraflarından biridir. Ülkemiz hem kendi hava sahasını gözlem uçuşlarına açmakta, hem de başka ülkelerde gözlem uçuşları yapmaktadır.

Örneğin:

• 14-18 Aralık 2015 tarihlerinde Rusya Federasyonu, Türkiye üzerinde resmi bir gözlem uçuşu gerçekleştirmiştir.
• Şubat 2016’da yapılması planlanan başka bir Rus uçuşu ise rota anlaşmazlığı nedeniyle iptal edilmiştir.

Türkiye, anlaşma çerçevesinde yıllık belirli sayıda gözlem uçuşu yapma hakkına sahiptir.

Antlaşmadan Çekilen Ülkeler

Amerika Birleşik Devletleri (ABD)

• Çekilme Tarihi: 22 Kasım 2020
• Gerekçe: Rusya'nın Kaliningrad gibi stratejik bölgelerde uçuşlara sınırlama getirmesi.
• Açıklama: Anlaşma ihlalleri gerekçe gösterilerek Trump yönetimi çekilme kararı aldı. Biden yönetimi de bu kararı geri çevirmedi.

Rusya Federasyonu

• Çekilme Tarihi: 18 Aralık 2021
• Gerekçe: ABD’nin çekilmesinin ardından veri paylaşımında asimetri oluştuğu gerekçesiyle.

Günümüzde Açık Semalar Antlaşması

ABD ve Rusya’nın çekilmesine rağmen, antlaşma Avrupa ülkeleri arasında halen yürürlüktedir. Türkiye, Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, Kanada gibi birçok ülke karşılıklı gözlem uçuşlarını sürdürmektedir.

Bu anlaşma, uluslararası diplomasi ve güvenlik açısından halen büyük önem taşımaktadır.