Ahlaklı Olmanın Formülü

20.02.2023 / Deneme

İnsan bencildir.

Ahlaklı olmak zordur. Ahlaklı olmamızı sağlayan, başka bir ifadeyle toplumda bir ahlak oluşmasını sağlayan en önemli faktörlerden bir tanesi ödül/ceza sistemidir. Yani insanlar ahlaklı olmayla alakalı bir zorunluluğa maruz bırakılırlar.

İnsanlar arasındaki en büyük ödül sevgidir, kabul edilmedir. Toplum içerisinde yer edinme, toplum tarafından kabullenilme bireylerin oldukça önem verdiği bir ödüldür. Toplum dışına itilme, toplumdan soyutlanma gibi cezalardan kaçınmak da bunun bir parçasıdır. İnsanlar gerek aile içinde gerek kendi yaşadıkları sosyal çevrede bu ödül ve ceza sistemlerine bağlı olarak bir ahlak geliştirirler. Ahlaksızlığın yaygın olduğu toplumlarda yaptırımlar zayıftır. Bireyler, sevilme ve kabul edilme ihtiyaçlarını ahlaksızlığın kucağında arama eğilimi gösterebilirler. Bu tarz toplumlarda ahlaklı olmak genellikle enayilik olarak görülmektedir.

İnsan bencildir, bencil olmak zorundadır. Bu kelimenin olumsuz manalar çağrıştırdığının farkındayım ama aslında kendini düşünmenin birey ve toplum anlamında oldukça avantajlı tarafları da vardır. Bu bencillik sayesinde ortak noktaları bulma zorunluluğu ortaya çıkar. İnsan ancak kendi mutluluğunu koruma, vicdanını tatmin etme içgüdüsü sayesinde ahlak düzeylerine ulaşabilir.

Dini inanışlarda da sevap ve günah bireyseldir. Kişinin yüce mevkilere erişebilmesi için toplum yararına davranması zorunlu kılınmıştır.

Ahlak genel anlamda kendimizi kontrol etme işlemlerinin tümünü ifade eder. Kişinin ve toplumun ortak bir mutluluk kümesi oluşturması otokontrol mekanizmalarımızı kullanabilmemize bağlıdır.

Kendimizi kontrol etmek çok zor bir şey değildir ama süreyi uzatınca (süreklilik kazanınca) dünyanın en zor şeyine dönüşür. (Hareketsiz durmak ya da bir hareketi sergilemek kolaydır ama yalnızca bir süreliğine)

Yıllarca ahlaklı davranmış olsanız bile yüz kızartıcı tek bir hareketinizle ahlaksız olarak isimlendirilmeniz olasıdır. 

Kendinizi devamlı surette ahlaklı olma yönünde motive edebilmenizi sağlayan faktörlere tutunabilmelisiniz.

Ahlaklı olmayı motive eden faktörler

*Saygı - Toplumda saygı görmek için ahlaklı olabilirsiniz.

*Öz saygı - En önemli faktörlerden biridir. Kişinin kendisini görmek istediği ahlak düzeyine uygun davranmasını sağlar.

*Faydacılık - Ahlakı ön plana çıkartan toplumlarda bireyler zorunlu olarak menfaatleri gereği ahlaklı davranışlara yönelir.

*Caydırıcılık - Ahlaksızlığın cezalandırılması, ahlakın ödüllendirilmesi de bireyleri ahlaklı olmaya teşvik eder. Ödül ve cezaların keskin çizgilerle ayrıldığı, tavizsiz uygulandığı ve gerçekçi faydalar sağladığı toplumlarda bireysel kontrol mekanizmaları otomatikleşir.

Ahlakın temel gayesi topluluk normlarına uygun faydanın sağlanmasıdır fakat bununla sınırlı değildir. Gerçekte ahlak, davranışlarımızın ve niyetlerimizin bileşkesidir. Gözlenen davranışlara bakarak ahlak çıkarımı yapmak zordur. Milyon tane etki söz konusudur ahlaki davranışın belirlenmesinde. (Namaz kılan biri; yere tükürüyor mu, küfür ediyor mu, kalp kırıyor mu, doğru sözlü mü, dürüst iş yapar mı, iyi bir ebeveyn mi, iyi bir eş mi, varlıklara merhametli mi gibi)

Son not: Ahlaki davranışlar her ne kadar evrensel gibi gözükse de farklı kültürlerin normlarına, ritüellerine bağlı olarak birtakım değişkenlikler gösterebilir.