Atatürk Dönemi İç Politika

07.07.2020 / Tarih / Eğitim

Kurtuluş Savaşı’nın bitmesi ardından yapılan antlaşmalarda elde edilen başarılar, Mustafa Kemal’i iç politikaya yöneltmiştir.

I. TBMM ile başlayan Lozan görüşmeleri II. TBMM ile tamamlandı. Ayrıca II. TBMM, 1923-27 yılları arasında görev yapmıştır. En yoğun inkılaplar II. TBMM döneminde yapılmıştır.

Türkiye’nin ilk partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi, 9 Ağustos 1923 tarihinde Cumhuriyet ilan edilmeden önce kurulmuştur. Mustafa Kemal’in 9 umde kararları ile kuruldu ve bu umdeler daha sonra 6 maddeye düşürüp CHP’nin 6 oku oluşmuştur. Önce Halk Fırkası, daha sonra ise Cumhuriyet Halk Fırkası ve en sonunda Cumhuriyet Halk Partisi ismini almıştır.

Sivas Kongresi’nde Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyeti adında cemiyetlerin birleşmesi, CHP’nin ilk kurultayı kabul edildi. Ebedi şefi Mustafa Kemal’dir. Milli şef ise İsmet İnönü’dür. Ekonomide devletçiliği savunmuştur. Mustafa Kemal’in tüm ilkelerini savunmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk partisidir. En uzun süre iktidar da kalan partidir. (1923 – 50) 1950 yılında Demokrat Parti’nin başa geçmesi ile CHP dönemi ilk kez sona ermiş oldu.

Türkiye Cumhuriyet’in ilk muhalif partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’dır. 1924 yılında kurulmuştur. Mustafa Kemal’in İsmet İnönü ve Ali Fethi Okyar hariç hemen hemen bütün silah arkadaşları CHP’den ayrılıp bu parti içerisinde yer almıştır. Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay, Adnan Adıvar ve Refet Bele tarafından kurulmuştur. Parti genel başkanı Kazım Karabekir olmuştur. 1925 yılında çıkan Şeyh Sait İsyanı’na destek verdiği ve Atatürk’ün laiklik ilkesine aykırı davrandığı gerekçesi ile 1925 yılında kapatılmıştır. Ekonomi de liberalizmi ve dini konularda hassas olacağını parti programında belirtmiştir. İlk şubesi Urfa’da açılmıştır.

Nasturi Ayaklanması, 1924 yılında başlamış ve kısa sürede sona ermiştir. İngiltere desteklemiştir. İngiltere en fazla Şeyh Sait İsyanı’na destek vermiştir. Cumhuriyet rejimini değiştirmeye yönelik çıkan ilk isyandır. Diyarbakır’da başlayan ve 6 ile sıçrayan isyan 1925 yılında çıkmıştır. Bu gelişmenin ardından Başbakan Ali Fethi Okyar istifa etmiş ve yerine İsmet İnönü gelmiştir. Orduyu bölgeye gönderen İsmet İnönü, isyanı bastırmış ve suçluları Ankara ile Diyarbakır’da kurulan İstiklâl Mahkemeleri’nde yargıladı. Takrir-i Sükun kararını çıkardı. Türkiye’nin Musul üzerindeki etkinliği azaldı.

1926 yılında Mustafa Kemal, İzmir’i ziyaret etmek ister. Eski ittihatçılar, bu haberi duyunca yol güzergâhında bir otel odasını kiralar. Üstü açık araba ile halkı selamlayacak olan Mustafa Kemal’e pusu kurma planı yaparlar ama bu planı Giritli Şevki bozmuştur. Suikast planı geçersiz olunca Anadolu Ajansı’na bir röportaj veren Mustafa Kemal, şu ifadeleri kullanmıştır:

“Benim aciz vücudum elbet bir gün toprak olacak. Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır

Bu olaydan sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın eski yöneticileri de daha önceden verdikleri röportajlardan dolayı gözaltına alınıyor. Özellikle Kazım Karabekir’in de gözaltına alınmasından dolayı İsmet İnönü, İstiklâl Mahkemelerini suçlar. Bu gelişme sonucunda İsmet İnönü için de tutuklama kararı çıkartılır. Olay büyüyünce Mustafa Kemal el atar ve İstiklâl Mahkemeleri son kez bu davada görev yapmış olur.

1926 yılında Bozkurt adında bir Fransız gemisi Midilli adası kıyısında Lotus adında ufak bir gemimizi batırması ile Fransız sorunu başlamıştır. Gemide yer alan sekiz mürettebat şehit edildi. Bozkurt’un kaptanı yakalanıp yargılanmak istense de dava uluslararası mahkemeye taşındı. Lahey Adalet Divanı’nda görülen davada Türkiye’yi temsilen Mahmut Esat Bey gitti. Davayı kazanan Türkiye olunca hem Fransa Türkiye’ye tazminat ödemeye mahkûm edildi hem de Fransız kaptan Türk mahkemelerinde yargılandı. Bu gelişmeden dolayı Mahmut Esat Bey’e Mustafa Kemal tarafından Bozkurt soyadını verecektir.

Mustafa Kemal, yurt içi gezilerinde kendisine verilen mektuplarda kendisine teşekkür edildiğini görüyordu. Fakat 1928-29 yılları arasında yaptığı ziyaretlerde CHP milletvekillerinin halk ile ilgilenmediği yönde mektuplar almaya başladı. Bu gelişmelerin ardından Mustafa Kemal’in sözü ile Ali Fethi Okyar, CHP’nin karşısına CHP’yi denetlemesi için Serbest Cumhuriyet Fırkası adında bir parti kurmuştur. Ekonomide liberalizmi savunmuştur. SCF partisinin içerisine gericilerin girdiğini gören Ali Fethi Okyar, 1930 yılında kurduğu partisini 6 ay sonra kendisi kapatmıştır.

1930 tarihinde cumhuriyet rejimini değiştirmeye yönelik çıkan ikinci isyan Menemen İsyanı’dır. Bu isyan SCF kapandıktan sonra çıkmıştır. Derviş Mehmet ve adamları yakalanıp Divan-ı Harp de yargılanmışlardır. Olaylara müdahale etmek isteyen Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay şehit edilmiştir. Çok partili hayata geçiş Atatürk zamanında tamamen durmuştur.

Ezanın Bursa’da Türkçe okutulması üzerine cemaat isyan etmiştir. Bu isyan tarihe Bursa Olayı olarak geçmiştir. 1933 yılından 1953 yılına kadar ezan Türkçe okunmuştur. İlk kez İstanbul Fatih Cami’de okutulmuştur. Olaylar ile ilgili Mustafa Kemal “bu bir din meselesi değil, dil meselesidir” demiştir.

Bulgaristan’da çıkan olaylar neticesinde orada yer alan Türk mezarları tahrip edilmişti. Bu olayın Türkiye’de duyulması ile İstanbul Üniversitesi öğrencileri toplanıp mezarlıklara gidip mezarlara gül bırakmışlardır.

Fransızlar ile yaşanan bir diğer sorun ise Wagon Lits olayıdır. Bu şirkette çalışan Naci Bey, Belçikalı müdür ile Türkçe konuştuğu için işten kovulmuştur. Bu gelişmeden sonra İstanbul Üniversitesi öğrencileri şirkete gidip orada yer alan Mustafa Kemal'in resmi alıp geri geliyorlar. Bunun üzerine de bir açıklama yapıyorlar.

Sizin şirketinizde Türkçe konuşmak yasak ise Mustafa Kemal’in portresinin orada olmasının bir anlamı yok.

İstanbul Üniversitesi öğrencileri iki adet kampanya başlattı. İlk kampanya gereği tramvaylara kimse binmedi ve ikinci kampanya olarak da Türkçe konuşulmasını yaygınlaştırdılar. İlk kampanyanın tutmasından sonra Wagon Lits şirketi batmıştır.