Ayakkabı Taban Malzemeleri

02.05.2024 / Genel

Kaliteli bir ayakkabı yapmanın temel koşulu, kaliteli malzeme kullanmaktır. Günümüzde sıklıkla duyduğumuz kalite kavramı; “Bir ürünün belirlenen gereksinimleri karşılama kabiliyetine dayanan özelliklerinin toplamıdır.” şeklinde tanımlanabilir.

Söz konusu ürün ayakkabı malzemeleri olduğunda ise kaliteden bahsedebilmek için geçerliği herkesçe kabul edilmiş standart değerlere göre karar vermek gerekir.

Üretilen ayakkabıların kalitesinin tesadüflere bırakılmadan, herkesçe kabul görecek ulusal ve uluslar arası standartlara göre kontrol edilmiş olması, iç ve dış pazarlarda satışı sırasında bize büyük avantaj sağlamaktadır.

Bu yazıda ayakkabıcılıkta sürekli kullanılan taban malzemelerini daha yakından tanıyalım.

1. Doğal Tabanlar

Kösele Tabanlar

Doğal taban malzemeleri denince akla ilk gelen malzeme türü köseledir. Kösele büyükbaş hayvan derilerinin bitkisel tabaklama yöntemiyle işlenmesi sonucu elde edilen bir taban malzemesidir. Geçmişte üretilen tüm ayakkabıların tabanlarında kösele kullanılmaktaydı. Ancak 1950’li yıllardan itibaren sentetik taban malzemeleri yavaş yavaş köselenin yerini almaya başlamıştır. Günümüzde diğer malzemelere göre pahalı olması, köselenin ayakkabı tabanı olarak kullanılma oranını azaltmaktadır.

Kösele tabanlar sağlıklı olmalarına rağmen; düşük aşınma dayanımı ve düşük kayma direnci, suyu kolayca geçirme, yüksek fiyat gibi sakıncalarından dolayı pek tercih edilmemektedir.

Doğal Kauçuk Tabanlar

Doğal kauçuk, Havea Brasiliensis adlı tropik bir ağacın özsuyundan elde edilir. Bu ağacın gövdesine açılan yarıklardan alınan öz suyun pıhtılaşması ile Lateks adı verilen ham madde elde edilir. Daha sonra yapılacak işlemler ile krep adı verilen kauçuk türü ve de vulkanizasyon işlemi ile lastik elde edilir.

Kauçuk tabanları pahalı olmalarına rağmen yüksek aşınma dayanımı, yüksek kayma direnci, kimyasallara karşı dayanıklılık gibi üstün özelliklerinden dolayı vazgeçilmez bir taban malzemesidir. Özellikle ağır hizmet amaçlı askeri botların ve teknik hizmet amaçlı güvenlik ayakkabılarının tabanlarında kauçuk kullanılmaktadır.

2. Yapay Tabanlar

PVC Tabanlar

Petrol ve taş kömüründen elde edilen vinilklorür adlı monomerin polimerizasyonu sonucunda polivinilklorür (PVC) elde edir. Yaklaşık 170–180 ºC civarında ergiyen PVC çokça kullanım alanı olan bir plastik türüdür. Ayakkabı taban malzemesi olarak büyük bir oranda kullanılmakta olan PVC diğer taban malzemelerine göre oldukça ucuzdur.

PVC tabanlar sert ve kırılgan oluşlarından dolayı ve de düşük kayma direnci özelliğinden dolayı kışlık ayakkabılarda tercih edilmez. Düşük maliyetleri nedeniyle yazlık olarak kullanılan ucuz ayakkabı yapımında çokça tercih edilir.

Poliüretan Tabanlar

Poliüretanlar, diğer plastiklerden farklı bir şekilde; yani kalıp içinde kimyasal işlemler ile oluşturulur. Poliüretan tabanlar üretilirken katı haldeki ham madde ve katkı elemanları sıvı köpük haline getirilerek kalıp içine fışkırtılır. Karışmış maddelerin aralarındaki kimyasal olaylar devam eder ve kısa bir süre sonra poliüretan oluşur.

Poliüretan tabanlarının iç yapıları gözenekli süngerimsi bir yapıdır. Bu yüzden özgül ağırlıkları oldukça düşüktür. Bu özelliklerinden dolayı kalın yapılı veya dolgulu tabanlarda rahatlıkla kullanılabilir. Poliüretan tabanlar hafif olmalarının yanı sıra yüksek kayma dirençlerinden dolayı ayakkabıcılıkta çokça kullanılır.

Termoplastik Tabanlar

Fiziksel özellikleri vulkanize edilmiş kauçukla benzerlik gösteren bu malzemeler, kalıplama ve işleme tekniği olarak termoplastik özellikler göster. Termoplastik tabanlar işlenmesi zor ve de fiyatları yüksek olan kauçuk tabanlara en büyük alternatifi oluşturmaktadır.

Ayakkabıcılıkta ‘termo taban’ diye adlandırılan ve de çok tercih edilen bu tabanların pek çok üstün özelliği vardır. Bu özellikleri şöyle sıralayabiliriz; yüksek aşınma dayanımı, yüksek kayma direnci, düşük yoğunluk, esneklik, kolay şekillendirilebilme ve geri dönüşüm imkânı gibi... Termoplastik tabanların günümüzde ayakkabıcılıkta en çok kullanılan taban tipi olduğunu rahatlıkla ifade edebiliriz.

EVA Tabanlar

Ayakkabıcılıkta EVA diye bilinen bu malzemenin tam adı Etilen Vinil Asetat’tır. Bu malzeme polietilen’in vinil asetat ile birlikte kopimerleşmesi sonucu elde edilir. Kauçuksu hafif bir plastik türü olan bu malzeme PVC için kullanılan enjeksiyon makinelerinde kullanılarak taban elde edilir.

Bu malzemenin de iç yapısı gözenekli süngerimsi bir özelliktedir. En üstün özelliği düşük yoğunluğu olan bu malzemelerin aşınma direnci düşük olduğundan kullanım alanları oldukça sınırlıdır. Genellikle terlik üreticileri bu malzemeyi taban yapımında kullanır.

Neolit Tabanlar

Halk arasında ‘suni kösele’ ya da ‘Japon kösele’ olarak bilinen bu malzeme gerçekte pişirilerek levha haline getirilmiş bir kauçuk türüdür. Kösele fiyatlarının yüksek olması ve kösele tabanların kolayca aşınmasından dolayı bu malzeme köseleye alternatif olarak kullanılmaktadır.

Plakalar halinde üretilip boyanan bu malzemeden tabanlıklar kolayca kesilip bir dizi işlemden sonra kullanıma hazır hale getirilir.

Aşınma dayanımı yüksek olan bu malzemelerin kayma direnci düşük olduğundan yazlık ayakkabılar için tercih edilmektedirler.

Yapay Kauçuk Tabanlar

Doğal kauçuğun pahalı olmasından ve mekaniksel özelliklerinin zayıf olmasından ötürü bazı kimyasal maddelerle karıştırılarak yapay kauçuk türleri elde edilir. Bu malzemelerin en çok bilinenleri; SBS diye adlandırılan Stirenh Bütadien Kauçuğu ve NBR diye adlandırılan Nitril Kauçuğu’dur. Tabanlardan istenen özelliklere göre bu malzemeler kullanılarak taban üretimi yapılır.

3. Diğer Tabanlar

Yukarıda saydığımız malzemelerden başka bazı plastik türleri de zaman zaman ayakkabı tabanı yapımında kullanılır. Bu malzemelere antişok diye bilinen polistiren ve nylon diye bilinen poliamid örnek olarak verilebilir.

Darbelere karşı oldukça dayanıklı olan polistiren, tabandan daha çok ökçe yapımı için tercih edilmektedir. Poliamid ise bazı spor ayakkabı tabanlarında kullanılır. Pahalı oluşu ve düşük kayma direncinden dolayı taban olarak tercih edilen bir malzeme değildir.