Canlıların Ortak Özellikleri

21.12.2019 / Eğitim

Bütün canlılar birbirinden farklı karakterestik özelliklere sahip olmalarına rağmen her canlı özel fonksiyonlara sahip hücrelerden oluşur.

Tüm canlılarda temel yapı ve görev birimi hücredir. Canlılar hücre sayılarına ve hücre yapılarına göre gruplandırılır.

• Bakteriler ve arkeler prokaryot hücre yapısına sahipken bunun dışında kalan canlılar (protista, mantar, bitki ve hayvan) ökaryot hücre yapısına sahiptir.
• Tüm prokaryotlar tek hücreliyken ökaryotlar tek ya da çok hücreli olabilir.

Her canlı hücrelerden oluştuğu gibi her canlının hücresinin içeriği de büyük ölçüde birbirine benzer. Tüm canlı hücrelerde karbonhidrat, protein, yağ, su, mineral ve nükleik asit belirli oranlarda bulunur.

Canlılarda Beslenme

Canlılar hayatsal faaliyetleri için gerekli olan enerjiyi elde edebilmek için beslenmek zorundadır. Ekosistemdeki canlılar beslenme biçimlerine göre ototrof, heterotrof ve hem ototrof hem heterotrof canlılar olmak üzere üç gruba ayrılarak incelenir.

Otorof Beslenme: Besinini kendi üreten canlıların yapmış olduğu beslenmedir. Bu canlılar besini dışarıdan hazır almazlar sadece besini üretmek için gerekli olan ham maddeyi (inorganik madde) dışarıdan alırlar.

Heterotrof Beslenme: Besinini dışarıdan hazır alan canlıların yaptığı beslenmedir. Heterotrof beslenme çok çeşitlidir.

Hem Ototrof Hem Heterotrof Beslenme: Gerektiğinde besinini dışarıdan hazır alan gerektiğinde besinini üretebilen canlıların yapmış olduğu beslenmedir.

Canlılarda Hücresel Solunum

Canlılar hayatlarına devam edebilmek için gerekli olan enerjiyi besinlerden karşılar. Besinin yapısında bulunan enerjiyi kullanılabilir hale getirmek için de hücresel solunum yaparlar. Hücresel solunum temel olarak iki şekilde yapılır.

Oksijensiz Solunum: Besinin parçalanması sürecinde oksijenin kullanılmadığı hücresel solunumdur. Bazı canlılar parçalama için oksijen dışı solunum gazları kullanırken bazıları hiçbir solunum gazı kullanmadan fermantasyon ile bu işlemi gerçekleştirir.

Oksijenli Solunum: Besinin parçalanması sürecinde oksijenin kullanıldığı hücresel solunumdur. Diğer hücresel solunumlara göre daha fazla enerji üretilir.

Canlılarda Büyüme ve Gelişme

Canlılarda çoğalma, büyüme, gelişme, yıpranan kısımların onarılması veya yenilenmesi gibi olaylar hücre bölünmesi ile gerçekleşir. Hücre bölünmesi ile bir yandan yeni hücrelerin oluşması sağlanırken bir yandan da hücrenin yaşlanması önlenir. Canlılarda mitoz ve mayoz olarak adlandırılan iki çeşit hücre bölünmesi görülür.

Mitoz Bölünme: Canlılarda büyüme, yenilenme, onarım gibi olaylar vücut hücrelerinin bölünmesi ile gerçekleşir. Mitoz bölünme olarak adlandırılan bu bölünme aynı zamanda eşeysiz üremeyi de sağlar. Mitoz bölünmede çekirdek ve sitoplazma bir defa bölünerek ana hücredeki kadar kromozomu olan iki yavru hücre meydana gelir.

Mayoz Bölünme: Canlıların bölünme, tomurcuklanma, vejetatif üreme veya yenilenme şeklinde çoğaldığını öğrenmiştiniz. Bildiğiniz gibi mitoz adı verilen hücre bölünmesi sonucunda gerçekleşen eşeysiz üremede kromozom sayısı sabit kalır.

Canlılarda Metabolizma

Canlılarda, yaşamın korunması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi için gerçekleştirilen kimyasal tepkimeler bütününe metabolizma denir. Metabolizma kavramı, üç aşamalı bir zincirin çatı veya birleştirici terimidir ve Anabolizma ile Katabolizma arasındaki dengeyi ifade eder. Tüm canlı organizmalar, büyüme, gelişme, ısı kontrolü, hareket, çoğalma vb. etkinliklerin devamı için dış ortamdan temel bazı maddeler almak, bunları işleyip dönüştürmek ve iç çevrelerinde oluşan atıkları da uzaklaştırmak zorundadırlar.

Anabolizma: Canlıda meydana gelen yapım olaylarıdır. (özümleme, asimilasyon) Anabolizma olayları gerçekleştirilirken canlı enerji harcar. Canlı yaşlandıkça anabolizma olayları azalmaya başlar. Dehidrasyon, fotosentez, kemosentez…

Katabolizma: Canlıda meydana gelen yıkım olaylarıdır. (yadımlama, disimilasyon) Katabolizma olayları gerçekleşirken enerji harcanmaz. Canlı yaşlandıkça katabolizma olayları artmaya başlar. Hidroliz, solunum…

Son olarak; bunların dışında, canlı organizmanın büyüme, çoğalma gibi ileri fonksiyonları askıya alarak, yalnızca temel yaşamsal işlevlerini yürütebildiği/karşılayabildiği istirahate yakın kondisyona da bazal metabolizma denir ki; insanda “uyku halini” bu duruma örnek gösterebiliriz.

Canlılarda Üreme

Canlıların, soylarını devam ettirmek amacıyla kendilerine benzer yeni bireyler meydana getirmesine üreme denir. Üreme işlevi canlının gelişmişliğine bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Fakat bütün canlılarda genel hatlarıyla incelendiğinde eşeyli ve eşeysiz üreme olmak üzere iki tip üreme görülür.

Eşeysiz Üreme: Canlının üreme için başka bir canlıya ihtiyacı olmadan yaptığı üremedir. Genellikle gelişmemiş canlılarda görülür. Genellikle genetik çeşitlenmeye neden olmadığından değişen çevre şartlarına dayanamayan bireyler meydana gelir.

Eşeyli Üreme: İki canlının beraberce yavru meydana getirdiği üremedir. Genetik çeşitlenmeye neden olduğundan, değişen çevre şartlarına dayanıklı bireyler meydana gelir.