Çocuklarda İhmal ve İstismarın Çeşitleri

01.01.2021 / Genel / Eğitim

Çocuklarda İhmal ve istismarı birbirinden net çizgilerle ayırmak çok zordur. Her iki durumda da çocuklar psikolojik çöküntü yaşar.

İhmal, yetişkinlerin unutkanlık ve bilgisizlik sonucu çocuğu muhtemel tehlikelere karşı korumamalarını veya barındırma, beslenme, koruma ve benzeri temel yükümlülüklerini yerine getirmemelerini ifade eden davranışlar biçimidir. Bazı durumlarda ihmal edilmiş olan çocuklar bundan ağır biçimde zarar görebilirler. İhmalin süresi, nedeni ve çocuğun ihmalden doğan zararının derecesi ihmal davranışının ne boyutta olduğunu anlamamıza yardım eder.

Yetişkinin veya anne-babasının kötü niyetinden kaynaklanmayan, unutkanlık veya bilgisizlik sonucunda çocuğun zarar görmüş olması belki bir ölçüde kabul edilebilirken anne, baba ve yetişkinlerin çocuğa yönelik sorumluluklarını bilerek yerine getirmemeleri ihmalden çok bilinçli kötü muamele olarak değerlendirilir.

Çocuk ihmalinin bütün çeşitlerini tam anlamıyla bulmak çok zordur çünkü çocuğa karşı bir davranışın sergilenmesi değil, davranışın bulunmaması gerekir. Bununla beraber yetersiz beslenme ve hijyen de ihmal olarak karşımıza çıkmaktadır.

İhmal fiziksel ihmal, eğitimsel ihmal ve duygusal ihmal olarak kendi içinde alt gruplara ayrılır.

Fiziksel İhmal

• Çocuğun temel gereksinimlerinin karşılanmaması,
• Çocuğun önlenebilir rahatsızlıklardan korunmaması,
• Ciddi bir sağlık sorununda doğru yardım aranmaması,
• Çocuğun, bakacak kişiler bulunmadan ve uzun süreler boyunca yalnız bırakılması,
• Çocuğun gece geç saatlere kadar nerede olduğunun bilinmemesi,
• Çocuğa düzenli ve besleyici öğünlerin, temiz ve yeterli giysinin sağlanmaması fiziksel ihmal kapsamında değerlendirilir.

Eğitimsel İhmal

• Çocuğun zorunlu yaşa gelmesine rağmen okula gönderilmemesi,
• Okula devamlılığının sağlanmaması,
• Okula devam etmediği bilinmesine rağmen müdahalede bulunulmaması,
• Eğitimin başarısı için gerekli ihtiyaçların karşılanmaması eğitimsel ihmal kapsamında değerlendirilir.

Duygusal İhmal

• Çocuğa yetersiz ilgi gösterilmesi,
• Çocuğun aile içi kötü muameleye maruz kalması,
• Alkol veya uyuşturucu kullanmasına göz yumulması,
• Çocuğun suç işleme, aşırı saldırganlık gibi uyumsuz davranışlarına izin verilmesi,
• Çocuğun duygusal veya davranışsal probleminde gerek duyduğu profesyonel psikolojik desteği almasına engel olunması ya da geciktirilmesi duygusal ihmal kapsamında değerlendirilir.

Çocuk istismarı; fiziksel, cinsel, ekonomik, duygusal ve psikolojik istismar olarak gruplanabilir.

Toplumun en küçük birimini oluşturan aile içinde, anne ve babadan birinin diğerine zarar verecek davranışlarda bulunmasına “aile içi istismar” denir. Fiziksel istismar, cinsel istismar, duygusal ve psikolojik istismar, ekonomik istismar olmak üzere dört biçimde ortaya çıkabilir. Ailede yaşanan olaylardan erkek çocuklar, erkeklerin kadınlara istedikleri gibi davranmaya hakları olduğunu; kız çocuklar ise kadınların kötü davranışlara katlanmaları gerektiğini düşünür.

• Fiziksel istismar: Çocuğun kaza dışı nedenlerle yaralanması veya ailesi tarafından yeterince dikkat edilmemesine bağlı gelişen kazaları kapsar.
• Cinsel istismar: Gelişimini tamamlamamış ve yaşı küçük olan bir çocuğun bir erişkin tarafından cinsel doyum için kullanılmasıdır.
• Duygusal ve psikolojik istismar: Çocuk ve gençlerin kendilerini olumsuz etkileyen davranışlara maruz kalması ya da ihtiyaç duydukları ilgi, sevgi ve bakımdan mahrum bırakılması durumudur. Fiziksel istismar kadar zedeleyicidir, buna karşın bulguları daha gizlidir.
• Ekonomik istismar: Çocuğun gelişimini engelleyici, haklarını ihlal edici işlerde ya da düşük ücretli iş gücü olarak çalışması veya çalıştırılmasıdır.

İhmal ve istismar durumunda çocuk ve ergen ruh sağlığı ve çocuk cerrahisi uzmanlarının, pedagog ve sosyal hizmet uzmanlarının desteğini almak gerekir. İhmal ve istismara uğrayan çocuğun ailesinde psikiyatrik değerlendirme yapılmalıdır. Konu, tüm uzmanlar ve yasal mercilerle birlikte değerlendirildiğinde sağlıklı bir değerlendirme olanağı vardır. Yaşanılan bir olayın ihmal ya da istismar olduğuna ilişkin şüphe bulunmuyorsa Cumhuriyet Başsavcılıklarına adli raporla birlikte başvurularak olay hakkında koruma kararı aldırılmalı ve çocuğun tedavisinin sürebilmesi için yasal güvence istenmelidir. Çocuk şube müdürlüklerinden çocuk polislerinden, pedagog ve sosyal hizmetler uzmanlarından da yararlanılabilinir. Hukuksal danışmanlık konusunda barolara başvurularak çocuk hakları komisyonunda görev yapan avukatların ve gönüllü kuruluşların desteği de istenebilir.

İhmal ve İstismar ile İlgili Yasal Düzenlemeler

Tarih boyunca var olan çocuk ihmali ve istismarı, çocukların sağlıklı ve normal gelişimi ve yaşamı açısından tüm dünyada önemli bir tehdit öğesi olarak varlığını sürdürmektedir. İlk olarak 1960’lı yıllarda Amerika ve İngiltere’de konuşulmaya başlanan çocuk ihmali ve istismarı; ilerleyen yıllarda üzerinde durulan ve çalışılan, toplumda açıkça konuşulan bir tartışma konusu olmuştur. Toplumdan topluma değişen çocuğa yaklaşım modellerindeki farklılıklar, çocuk ihmali ve istismarının değişik boyutlarını ortaya koyması açısından önemlidir.

• Uluslararası hukuk yönünden düzenlemeler: "Çocuk Hakları Sözleşmesi" Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde kabul edilmiş; 26 Ocak 1990 tarihinde imzaya açılmış, 2 Eylül 1990 tarihinde de yürürlüğe girmiştir. Türkiye, 14 Eylül 1990 tarihinde 43. ülke olarak imzalamış ve 9 Aralık 1994 tarihinde 4058 sayılı yasayla onaylanması uygun bulunmuştur. Bu sözleşmeye göre 18 yaşını doldurana kadar herkes çocuk kabul edilmektedir. 25.1.1996 tarihinde ise Strazburg’da “Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi” oluşturulmuştur. Bu sözleşmelerle çocuk ihmalinin ve istismarının önlenmesine yönelik ciddi düzenlemeler yapılmıştır
• Ulusal düzenlemeler: Çocuk ihmaline ve istismarına ilişkin düzenlemeleri, hukukumuzda genel olarak medeni hukuk ve ceza hukuku adı altında incelenebilir.
• Medeni Hukuka ilişkin düzenlemeler: Türk Medeni Kanunu ve Ailenin Korunmasına Dair Kanun’da yer alan düzenlemelere uyulmayarak istismar ve ihmal durumunda kalanları koruyucu kanun özet olarak;
  • İstismar eden anne-baba ise “velayetin kaldırılması”, vasi ise vasiliğin iptali,
  • İstismar edilen çocuk hakkında “koruma tedbirlerinin” alınması,
  • İstismar edenin aynı zamanda “tazminat” sorumluluğu getirilmesidir.

Türk Medeni Kanunu Madde 267’ye göre; ana baba çocuklarını tedip (terbiye, yetiştirme) hakkına sahiptir. Tedip hakkına sahip kişiler (ana-baba, vasi, koruyucu anne baba, öğretmen, esnaf) yasa ile tanınan terbiye ve disiplin yetkilerini kullanırken serbest değildir. Türk Medeni Kanunu 272’ye göre; ana ve baba vazifelerini ifa etmedikleri takdirde hâkim çocuğun himayesi için gerekli tedbirleri almakla mükelleftir.

• Türk Ceza Kanunu’na ilişkin düzenlemeler: Bu konudaki düzenlemeler ise Türk Ceza Kanunu, Ceza Muhakemesi Kanunu ve Çocuk Koruma Kanunu’nda yer almaktadır.
  • TCK 477 maddesine göre; her kim idaresi altında bulunan çocuğu büyütmekle yükümlüdür.
  • Okutmak, bakmak, muhafaza etmek veya bir meslek ve sanatı öğretmek için kendisine verilen şahsın üzerinde taşıdığı eğitim hakkını ya da söz dinletmek yetkisini kötüye kullanıp o şahsın sağlığının bozulmasına ve bir tehlikeyle karşılaşmasına sebep olursa 18 aya kadar hapsolunur.

Kaynak: MEGEP