Davranış Bilimleri ve Psikoloji İlişkisi

27.12.2021 / Eğitim / Genel

Kişilik sistemleri ile insan faaliyetleri arasındaki ilişkiyi bilimsel olarak inceleyen Psikoloji, davranış bilimlerinin en hâkim disiplinidir.

Psikolojinin amacı davranışı anlamak, tahmin etmek ve kontrol etmektir. Psikoloji bir taraftan insanlar arasındaki kişilik, tutum vb. alanlardaki farklılıkları ortaya çıkarmaya çalışırken, diğer taraftan da motivasyon, öğrenme gibi süreçler üzerinde durur. Psikolojinin kapsamı içerisinde deneysel psikoloji, gelişme psikolojisi, endüstriyel psikoloji gibi alanlar da mevcuttur.

18. yüzyıla kadar felsefenin kapsamı içinde incelenen psikoloji daha sonra bağımsız bir bilim olarak önem kazanmaya başladı. Özellikle Wundt'un çalışmaları psikolojinin ayrı bir bilim dalı haline gelmesinde önemli bir yere sahiptir. Wundt 1879'da ilk deneysel psikoloji laboratuvarını kurmuş ve bazı psikolojik konuların bilimsel yöntemlerle incelenebileceğini göstermiştir. Bu döneme kadar evrendeki olaylar genellikle felsefe disiplini bağlamında iki temel kategoride ele alınmıştır. Bu kategoriler; maddî olaylar ve psikolojik-ruhsal olaylardır.

Maddî olayların dışında bir de psikolojik veya soyut olaylar vardır ki bunlar genellikle psikolojinin inceleme alanına girer. Duyumsamak, hissetmek, anlamak, algılamak, kavramak, düşünmek, zihinsel süreçleri kullanmak gibi somut veya olgusal olmayan soyut olaylar psikolojinin konuları arasındadır. Psikolojik olaylar maddî olaylar gibi kolaylıkla tespit edilemez. Bu olayların kütlesi, ağırlığı, hacmi ve çapı yoktur. Ölçülmesi sırasında anket, gözlem, inceleme gibi yöntemler kullanılır; ancak bunlar da kesin sonuçlar vermez. Yani gerçek durumla ölçüm sonuçları arasında maddî olaylarda olduğu gibi birebir ilişki yoktur; aksine gerçekle ölçüm sonuçları arasında korelasyon oldukça zayıftır.

Psikoloji biliminin temel amaçları şunlardır:

• Betimleme: Bu amaç, birbiriyle ilişkili olan davranışların ve davranışları belirleyen koşulların saptanmasını içerir. Söz konusu ilişkiler araştırmalarla ortaya konur. Ayrıca betimleme, davranışların ortak özelliklerine göre sınıflandırılmasını da kapsar.
• Açıklama: Bu amaç, davranışları açıklayan genel ilkelerin ve kuramların oluşturulmasını kapsar. Bu gibi genel ifadelerin temelinde, betimleme amacına hizmet eden araştırmalar bulunur. Davranışları anlamak, betimleme ve açıklama amaçlarının gerçekleşmesi için mümkün olur.
• Yordama: Bu amaç, davranışların önceden tahmin edilmesiyle ilgilidir.
• Kontrol: Bu amaç ise, davranışların seçilen bir düzeyde veya istenen bir biçimde geliştirilmesini içerir.

Yukarıdaki ifadelerden psikolojinin kişinin inançları, değerleri, tutumları ve davranışları arasındaki ilişkiyi incelediği anlaşılmaktadır. Buna göre psikoloji, davranışların, yaşam tarzlarının, gelişme ve devamlılığın faktörlerini inceleyen bir bilim dalıdır. Deneysel bir bilim dalı olan psikoloji, sadece dışa vurmuş davranışları değil bu davranışların arkasındaki niyetleri de inceler.

Psikoloji insan davranışlarını ve bu davranışlarla ilgili psikolojik, sosyal ve biyolojik süreçleri inceleme konusu yapar. Meslek olarak ise psikolojinin insanın psikolojik sorunlarına çözüm bulmak gibi önemli bir işlevi vardır. Bunun için psikologlar iki önemli ilişki üzerinde dururlar: Bunlardan ilki, beyin ve davranış ilişkisi; ikincisi ise çevre ve davranış ilişkisidir. Psikoloji disiplini, bireysel davranışı bireysel özellikler bakımından açıklamaya çalışırken burada bireysel farklılıklar (zekâ, inanç, tutum) ve süreçler (algılama, motivasyon, güdüleme) üzerinde dururlar. Bireysel farklılıklar tespit edilerek benzer durumlara gösterilen farklı tepkilerin nedeni açıklanmaya çalışılır.

Davranış bilimleri içerisinde en hâkim konumda olan psikolojinin diğer bir ilgi alanı kişilik yapıları ile insan faaliyetleri arasındaki ilişkiyi bilimsel olarak ele alıp incelemektir. Buna göre psikolojinin temel amacı davranışı anlamak, tahmin etmek ve kontrol etmektir. Psikoloji bir taraftan insanlar arasındaki kişilik, tutum vb. alanlardaki farklılıkları ortaya çıkarmaya çalışırken, diğer taraftan da motivasyon, öğrenme gibi süreçler üzerinde durur.

Davranış bilimleri aşağıdaki gibi bazı varsayımları psikolojiden ödünç almıştır:

• İnsanlar farklı şekillerde güdülenir ve harekete geçerler.
• İnsanlar her zaman akılcı davranmazlar (sınırlı rasyonellik).
• İnsanlar birbirine bağlıdır. Bu bakımdan, bireysel davranışların genellikle sergilendikleri çevredeki sosyal şartlarla açıklanması gerekir.

Psikoloji insan davranışlarını belirli çevresel koşullar içinde organizma-çevre etkileşimi bakımından ele almaktadır. Bu etkileşimin temel öğelerinden biri çevredir. Uyarıcı ve çevre kavramı çoğu kez eş anlamda kullanılır; fakat çevre uyarıcıdan daha kapsamlı bir kavramdır.

Psikoloji davranışı uyarıcı- organizma ve tepki bağlamında ele almaktadır. Bunlar davranışın temel unsurlarıdır. Bunları aşağıdaki gibi açıklayabiliriz:

• Uyarıcı: Organizmaya etki eden her tür enerji değişikliğidir. Aynı uyarıcı karşısında farklı bireyler farklı davranışlar gösterirler. Uyarıcılar karşısında bireylerin davranışları aynı olsaydı psikoloji bilimine gerek kalmazdı. Uyarıcı bilindiği takdirde davranışın ne olacağının bilinmesi çok basit bir işlem olurdu.
• Organizma: Tek bir hücreden bile oluşsa bir canlıya organizma denir. Fakat psikoloji araştırmalarında en çok maymunlar, fareler ve benzeri organizmalar incelenir.
• Davranış: Bir organizmada yer alan ve bir organizma tarafından yapılan her türlü eylemdir. Diğer bir tanımla davranış belli bir etkiye karşı gösterilen bilinçli bir tepkidir. Davranışı refleksten veya bilinçsiz bir hareketten ayıran temel faktörler; bilinç, niyet, istek, davranışın sonucunu kestirme ve amaçtır.

Organizmada yer alan bir eyleme, davranış denilebilmesi için eylemin gözlenebilir veya ölçülebilir olması gerekir. Psikolojinin üzerinde durduğu bir diğer kavram ise inceleme birimidir. Psikolojinin felsefe kapsamı içinde ele alındığı dönemde yani psikoloji biliminin kuruluş yıllarında inceleme bilimi olarak insanlar kullanılıyordu. Günümüzde psikoloji insan davranışlarının yanı sıra hayvan davranışlarını da incelemektedir.