Huşyar (Hoşyar) Kadın Çeşmesi

07.04.2022 / Tarih

Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un eşi Hoşyar Kadın tarafından yaptırılan Huşyar (Hoşyar) Kadın Çeşmesi, İstanbul - Beyoğlu’nda yer almaktadır.

Hoşyar Kadın tarafından yaptırılan tarihi çeşme ölen kızı Mihrimah Sultan'ın ruhu için 1840 ya da 1841 yılında yaptırıldı. Zaman içerisinde çeşmenin teknesi, yol hizasının altında kaldı. Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’nde olan ve suyu akmayan çeşmenin bir bölümü yıkık hâldedir.

İbrahim Hilmi Tanışık da 1943 tarihli eserinde, çeşmenin bir evin altında kaldığını ve teknesinin yere gömülü olduğunu aktarmıştı.

10 Kasım 1973'te alınan 7478 sayılı karar doğrultusunda Huşyar ya da Hoşyar Kadın Çeşmesi, 2 Ekim 1977'de T.C. Resmî Gazete'de yayımlanan yazıda yer alan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından "korunması gereken tarihî eser" olarak tanımlanan taşınmazlar arasında listelendi.

İstanbul'un Beyoğlu ilçesinin Hacıahmet Mahallesi Pir Hüsamettin Sokağı'nda bulunan 21.35 m2’lik tapu alanına sahip bir duvar çeşmesidir. Kesme taşla inşa edilmiş kâgir yapının kuzeybatıya bakan ön yüzü mermerle kaplıdır ve günümüzde beyaz üzerine kahverengi boya uygulaması vardır. 2.68 m genişliğindeki ön cephe, depodan 0.62 m ileri taşar. Ön cephenin her iki yanında yer alan 0.26 m genişliğindeki dikdörtgenler prizması şeklindeki iki pilaster, 1.02 m genişliğinde ve 0.41 m kalınlığındaki nişi meydana getirir.

Nişin içindeki 0.81 m genişliğindeki dikdörtgen biçimli ayna taşını çevreleyen silmenin her iki yanı ile üst kısımlarında zikzak, her iki üst köşesindeki 0.16 × 0.15 m ölçülerindeki kartuşlarda ise iç içe geçmiş yapraklardan meydana gelen çiçek şeklindeki kabartmalar yer alır. Ayna taşının üst kısmında her iki yanda köşelerden lüleye doğru uzanan ve sarkan kumaş görünümlü perde kıvrımı motifli kabartma bulunur. Çeşmenin teknesi günümüzde, yol seviyesinin 0.5 m kadar altında kalır.

0.76 × 0.37 ölçülerindeki kitâbesinin bulunduğu alınlık alttan ve üstten, içbükey ve dışbükey hatlarla yukarıya doğru kademeli olarak genişleyen birer silmeyle sınırlanır. Alınlığın yanlarındaki sınırlarını ise 0.23 m yüksekliğinde ve 0.025 m genişliğinde dörder oyuk içeren, 0.135 m genişliğinde 0.55 m yüksekliğindeki birer pilaster oluşturur.

Kitâbenin ortasında dal ve yaprak motifleriyle çevrili, büyük ekseni 0.535 m uzunluğundaki bir elips biçiminde, içinde Abdülmecid'in tuğrasının olduğu bir madalyon vardır. Madalyonun dışında, dört köşesine birer tane çiçek şeklinde düzenlenmiş, yıldız motifli kabartmalar konumlanır.

Talik hattıyla yazılmış, beş satır ve iki sütun olarak düzenlenmiş kitâbede tarih yer almaz, ancak son iki dizedeki noktalı harfler kullanılarak ebced hesabıyla tarih düşülmüştür. Kitâbe metni şu şekildedir:

Arapça Metni: ?????? ??? ????? / ??? ?? ??? ???? / ?????? ???????? / ????? ???? ?? ???

??? ??? ?????? ???? / ????? ??? ????? ???? / ?????? ?????? ???? / ??????? ????? ?????

??? ?????? ???? ????/ ??????? ??? ???? / ??? ?????? ????? ???/????? ???? ??? ???

??????? ???? ?????? / ??????? ???? ???? / ???? ????? ????? ????/????? ???? ????? ???

????? ????? ????? / ?????? ?????? ???? / ?????? ????? ????????/???? ??? ??? ???

 

Çevrilmiş Metin: Şâhinşeh-i huld âşiyân / Ârâ yiş-i bağ-ı cinân / Serzümre-i afrâniyân / Mahmûd Hân-ı zî 'arâ

Ol şâh-ı merhûmun bihîn / 'Iffet-i fer u 'ismet güzîn / İkinci kadını hemîn / Hôşyâr-ı hayrât intimâ

Cân pâresi zîb-i na'îm / Müstağrak-ı lütf-i rahîm / Ol mihrimâh sultân kim / Etmiş idi azm-ı bekâ

Olmuşdı çeşme hâksâr / Vâlidesi 'iffet şi'âr / Rûhu içün edüb 'imâr / Tecdîd ile kıldı binâ

Oldu hurûf-ı cevherî / Târihî itmâmı zehî / Hôşyâr Kadın ihyâsıdır / Zemzem gibi 'ayn-ı safâ

Çeşmenin kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan 4,.62 × 5.20 m ölçülü dikdörtgen planlı deposu, tuğladan yapılan tonozla örtülüdür. Depo 0.3 m kalınlıktadır. Duvarları moloz, taş, tuğla malzeme ve almaşık teknikle örülmüştür. Deponun kuzeydoğu kısmı, güneydoğusundaki tonozun bir bölümü yıkılmıştır.