I. Dünya Savaşı

24.06.2020 / Tarih / Eğitim

I. Dünya Savaşı, 28 Temmuz 1914 yılında başlayan ve 11 Kasım 1918 yılında sona eren Avrupa merkezli küresel savaştır.

İtalya ve Almanya’nın siyasi birliklerini geç tamamlayıp sömürgecilik arayışına girmesi ile Fransa ve Almanya arasında “Alsas Loren” sorunu I. Dünya Savaşı’nı başlatan sebeplerin başında gelir.

Fransız İhtilali’nden yayılan Ulusçuluk akımı da çok uluslu devletleri karıştırmıştır. Ayrıca devletler silahlanma yarışına girmiş ve bloklaşmalar artmıştır.

Avusturya – Macaristan İmparatorluğu ile Rusya arasında Balkanlara hâkim olma isteği de kızışmış, ayrıca Rusya’nın sıcak denizlere inmesi ile Panslavizm politikasını yaymayı istemesi de savaşı körüklemiştir.

Avusturya – Macaristan İmparatorluğu veliahttı Ferdinand’ın Saraybosna gezisi sırasında Gabriel Princip isimli bir Sırp öğrenci tarafından öldürülmesi ile Sırbistan’a savaş ilan edildi. Sırbistan’ın arkasındaki güç olan Rusya da Avusturya - Macaristan İmparatorluğu’na savaş ilan edince I. Dünya Savaşı başlamış oldu.

İtilaf (Antlaşma) Blokları – 1908

• İngiltere
• Fransa
• Çarlık Rusya
• İtalya
• ABD (Savaşın süresini kısalttı ve seyrini değiştirdi)
• Japonya (Savaştan ilk çıkan devlet)
• Yunanistan (Savaşa son katılan devlet)

İttifak(Bağdaşma) Blokları – 1912

• Almanya
• İtalya (Savaşta taraf değiştirmiştir. İttifak’tan çıkıp İtilaf’a geçmiştir)
• Avusturya – Macaristan İmparatorluğu
• Osmanlı Devleti (Savaşın süresini uzatan devlettir)
• Bulgaristan

Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın Yanında Savaş Girme Nedenleri

• Kaybedilen toprakları geri almak istenmesi
• Savaşı Almanların kazanacağına inanılması
• İttihat ve Terakki’nin Alman hayranlığı
• Almanya ile yapılan antlaşma
• Almanya’nın Türk ve Müslüman bir sömürgeye sahip olmaması
• Siyasi yalnızlıktan kurtulmak istenmesi

Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni Yanında Savaşa Sokma Nedenleri

• Osmanlı Devleti’nin jeopolitik gücünden faydalanmak
• Osmanlı Devleti’nin dini gücünden faydalanmak
• Osmanlı Devleti’nin demografik (nüfus) gücünden faydalanmak
• Yeni cepheler açılmasını sağlayarak kendi savaş yükünü hafifletmek

1912 senesinde Osmanlı Donanma Cemiyeti, İngiltere’den iki tane savaş gemisi sipariş etmiştir. Bu gemilerin isimleri de Sultan Osman ve Reşadiye olarak belirlenmişti. Parası peşin olarak ödenen gemiler, I. Dünya Savaşı çıktığı için alınmadı. Üstelik İngiltere bu gemileri kendi donanmasına katmıştır.

Almanların iki tane büyük savaş gemisi olan Goeben ve Breslau önce İzmir’e ardından Çanakkale Boğazı’ndan yukarı doğru çıkar. Alman gemilerini takip eden İngiliz gemileri de vardır. Tarafsız olan bir devletin gemileri bağlayıp mürettebatı da esir alması gerekirken Osmanlı Devleti gemileri satın aldığını (isimleri Yavuz Sultan Selim ve Midilli olarak değiştirildi) ve mürettebatı serbest bıraktığını açıkladı. Bu açıklama ile İngiltere’den alınmayan iki gemi yerine Goeben ve Breslau, Osmanlı Donanması’na katıldı.

Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesinin Sonuçları

• Yeni cepheler açıldı ve savaşın süresi uzadı.
• Almanya’nın savaş yükü azaldı.
• V. Mehmet Reşat, cihad ilan etti.
• Kapitülasyonlar tek taraflı olarak kaldırıldı.
• Boğazlar kapatıldı.

Osmanlı Devleti, Kafkasya ve Kanal’da taarruz yaptı. Ayrıca Çanakkale, Irak, Suriye-Filistin, Hicaz-Yemen de savunma yapılmıştır. Galiçya, Makedonya ve Romanya cephelerinde de müttefiklere yardım etmiştir.

Kafkasya Cephesi

1915 yılında Erzincan merkezli bir ordu kurulur. Ordunun başında Hasan İzzet Paşa olmasına rağmen Enver Paşa da atanır. Harekât için zamanlama hatası olduğunu öne süren ve izin vermeyen Hasan İzzet Paşa, Enver Paşa tarafından görevden alınıyor. Enver Paşa döneminde Ruslar saldırmış ve püskürtülmüştür. Bu püskürtme Enver Paşa’ya ve ordusuna özgüven vermiştir. Ardından da Sarıkamış Harekâtı başlamıştır. 190 bin asker ile Osmanlı Devleti, Rusya’ya ilerlemeye başlar. Fakat bu harekât da 75.000 - 90.000 arasında Osmanlı Devleti askeri donarak şehit olmuştur.

Bu başarısızlığın sonucunda Ruslar, Ermenilerin de desteği ile Osmanlı Devleti’ne saldırdı. Rusların desteklediği Ermeniler “kurtulmak istiyorsan komşunu öldür” sloganı ile Van’da katliam yaptı. Ardından Van merkezli Ermeni Devleti’nin kurulduğunu açıkladılar. 24 Nisan 1915 yılında Ermenilerin tüm derneksel faaliyetleri yasaklandı.

1916 yılında Mustafa Kemal, Tuğgeneral rütbesi ile Muş ve Bitlis’i Rusya’dan geri aldı. 1917 yılında Bolşevik İhtilali sonucunda Rusya, savaştan çekilme kararı almıştır. 1918 yılında yapılan Brest-Litovs Antlaşması ile Elviyey-i Selase toprakları Osmanlı Devleti’ne geri verildi.

Osmanlı Devleti, Kafkas Cephesi’nde başarısız olmasına rağmen toprak kazanmıştır.

Kafkasya Cephesi’nin Açılma Nedenleri

• Elviyey-i Selase’yi (Kars – Ardahan – Batum) Ruslardan geri almak
• Bakü petrollerine ulaşmak
• Turancılık (Pantürkizm) gerçekleştirmek

Kanal Cephesi (Suveyş Kanalı)

Osmanlı Devleti, Cemal Paşa önderliğinde Mısır’a iki kere taarruz yapıldı. Taarruz yapılmasının sebepleri, İngiltere’nin sömürge yolunu kırıp asker sevkiyatını engellemek ve Almanya’nın bu bölgede bir cephe açılmasını istemesidir.

Osmanlı Devleti, İngiltere karşısında mağlup olunca İngiltere, önce Filistin’i aldı ardından Suriye’de cephe açmıştır. Mustafa Kemal, İngiliz askerlerinin daha fazla ilerlemesini engellemiştir. Osmanlı Devleti tarihinde İkinci Sarıkamış Vakası olarak bilinen cephe Kanal cephesidir. Çünkü Osmanlı Devleti askerleri Suveys Kanalı’nın batısına geçerken boğulmuş ayrıca Kolera salgını ve sıcağın etkisi ile askeri zaiyat çok olmuştur.

Kanal Cephesi’nin Açılma Nedenleri

• İngiltere’nin sömürge yolları ile bağlantısını kesmek
• Kaybedilen Mısır’ı geri almak

Çanakkale Cephesi

Bölgeye gönderilen Mustafa Kemal, Anafartalar Grup Komutanı olarak atanır. Mustafa Kemal, Anafartalar, Conkbayırı, Arıburnu, Kocaçimen, Kanlısırt, Zıhımdere, Kitre, Alçıtepe, Kireçtepe ve Aslantepe de savaşmıştır. Bu bölgeye de Mustafa Kemal’den dolayı “Kemal Yeri” adı verilmiştir.

Çanakkale Kara Savaşları 2 Ocak 1916 yılında sona ermiştir. 18 Mart 1915 yılında ise Çanakkale Deniz Savaşları sona ermiştir.

Ben size taarruzu değil ölmeyi emrediyorum

Çanakkale Savaşı / Mustafa Kemal

Çanakkale Savaşı’nın Diğer Adları

• Çanakkale Savaşları
• Centilmenler Savaşı
• Aydınlar Savaşı
• Dardanelya Savaşı

Mustafa Kemal, Çanakkale Savaşı sonucunda askerlere “hamd olsun İstanbul’u kurtardık” demiştir. Çünkü Çanakkale düşseydi hedefte İstanbul olacaktı. Mustafa Kemal, Çanakkale’de elde ettiği zafer sonucunda tüm Dünya’da “Kader Adamı” ilan edildi.

Çanakkale de elde edilen zafer sonra Bulgaristan da İttifak devletleri arasına katılmıştır. Bu gelişme ile Almanya ve Osmanlı Devleti arasındaki kara bağlantısı da sağlanmış oldu.

Çanakkale Cephesi’nin Açılma Nedenleri

• Rusya’ya yardım götürmek
• Rusya’nın buğdayından faydalanmak
• Çanakkale’yi alarak Osmanlı’nın Asya ve Avrupa askeri bağlantılarını kesmek
• Osmanlı’nın olası Hindistan bölgesine saldırısını engellemek
• Kararsız kalan Balkan ülkelerini kendi yanlarına çekmek
• İstanbul’u alarak Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak
• Savaşın süresini kısaltmak

Çanakkale Cephesi Sonuçları

• Rusya’ya yardım götürülemediği için Rusya’da ki ekonomik kriz derinleşti.
• Bulgaristan, Osmanlı Devleti’nin yanında savaşa girdi. Böylece Osmanlı Devleti ve Almanya’nın kara bağlantısı sağlandı.
• Savaşın süresi en az iki yıl uzadı.
• 500 bine yakın insan hayatını kaybetti.
• Mustafa Kemal, Albay rütbesine yükseltildi. Ardından da Kafkasya Cephesi’ne atandı.
• Mustafa Kemal, Anadolu’da tanınan bir komutan haline geldi.
• Mustafa Kemal, ilerleyen zamanlarda milli mücadelenin lideri olacaktır.

Irak Cephesi

İtilaf Devletleri, Çanakkale Savaşı ile Rusya’ya yardım getiremeyince Irak Cephesi’ni açmıştır. Aynı zaman da Osmanlı Devleti’nin olası bir Hindistan saldırısını da engellemek istemişlerdir.

1915 yılında İngilizler ilerledi ve Amare’yi aldı. Savaşı kaybeden Süleyman Askeri Bey intihar etti. Cephenin içerisinde yer alan Sakallı Nurettin Paşa başa geçse de mevziinin içerisinde yer alan Halil Paşa, savaşlara katılmıştır.

Halil Paşa ile İngiliz General Townshend arasında bir savaş başlar. Kutul Amare Savaşı’nı kazanan Halil Paşa, General Townshend’ı ve 20 bin İngiliz askeri esir alır. Bu başarısından dolayı Halil Paşa’ya “Kutül Amare Kahramanı” unvanı verilir.

1917 yılında Bağdat, İngilizler tarafından işgal edildi.

Irak Cephesi’nin Açılma Nedenleri

• Rusya’ya karadan yardım götürmek istenmesi
• Musul ve Abadan petrollerinin ele geçirilmek istenmesi
• Osmanlı Devleti’nin olası İran üzerinden Hindistan’a ulaşılmasını engellenmek istenmesi

Hicaz – Yemen Cephesi

İngilizler ile Araplar arasında yapılan Mac Mahon Gizli Antlaşması ile Mekke merkezli ve Şerif Hüseyin önderliğinde bir Arap Devleti kurulacaktı. Bu antlaşma gereğince Mekke’de bulunan Şerif Hüseyin, Mekke, Medine ve Yemen’i işgal etti.

Osmanlı Devleti’nin bölgede yeterli asker sayısı olmamasından dolayı Fahrettin Paşa, İstanbul’dan Medine’ye hareket ediyor. Fahrettin Paşa, altı ay savunmanın ardından kendisine “Çöl Ortasında Plevne Kahramanı – Çöl Aslanı – Çöl Kaplanı – Türk Kaplanı – Medine Müdafaii” unvanları verildi. Altı ay sonunca aç ve susuz kalan ordu Araplar tarafından esir alınmıştır. Esir alınan askerler Mısır’a Sidi Beşir Kampı’na götürüldü.

Bu kampta yer alan Sarah isimli kadın önderliğindeki İngiliz askerler, esir düşen Osmanlı Devleti askerlerinin saçlarını ve sakallarını kesmek yerine, benzin ve mazot gibi yanı maddeler ile askerlerin kafalarını ateşe vermiş ardından da kimyasal dolu suda alevleri söndürmeye çalışmışlardır. Bu sudan dolayı askerlerin gözleri kör olmuştur. Esir düşen askerleri beslemek istemeyen İngilizler, yine Sarah’ın sözleri üzerine soyulmuş ve vücutlarına kesikler atılarak çöle salınmışlardır. Kan kokusunu alan çöl hayvanları, esir düşen Osmanlı Devleti askerlerini canlı canlı şehit etmiştir.

I. Dünya Savaşı’nda Yapılan Gizli Antlaşmalar

Gizli antlaşmaları İtilaf devletleri savaş sırasında yapmıştır.  Savaşı kazanacaklarına inanan itilaf devletleri ittifak devletlerinin topraklarını bölüşmeye başlamışlardır. Bu gizli antlaşmaları Sovyet Rusya Dünya’ya duyurmuştur.

İstanbul (Boğazlar) Antlaşması: Rusya’ya boğazlar bölgesi ve çevresi verilmiştir.

Londra Antlaşması: Muğla, Antalya ve Konya bölgeleri İtalya’ya verildi. Bunun üzerine İtalya, İttifak devlerinden çıkıp İtilaf devlerine katılmıştır.

Saint Jean de Mourienne Antlaşması: İzmir ve çevresi de İtalya’ya verildi.

Petrograd Protokolü: Doğu Anadolu bölgesi, Rusya’ya verildi.

Mac Mahon: Mekke, Medine ve Yemen bölgeleri Mekke Emiri Şerif Hüseyin’e verilecek. Burada Suudi Arabistan Devleti kurulacaktır.

Skyse-Picot Antlaşması: İngiltere ile Fransa’nın Orta Doğu’yu paylaştıkları antlaşmadır.

ABD savaşa girmese bile İngiltere’nin kazanmasını sağlayan adımlar atmıştır. Hem İngiltere’ye hem de Almanya’ya silah satan ABD, İngiltere’ye silahları hızlı ulaştırıp Almanya’nın siparişlerini gecikmeli göndermiştir.

Bu gelişmenin ardından Almanya, ABD tarafından İngiltere’ye gönderilen yük gemisini yıkmıştır. Almanya, geminin tazminatı ödemiş ve ABD savaşa girmemiştir. Fakat ilerleyen günlerde Almanya, ABD’nin bir yolcu gemisini batırınca Amerikan askerleri savaşın batı cephesine gönderildi. Bu adım sonucunda ABD savaşa katılmış oldu. ABD savaşa girmeden önce 14 maddelik Wilson İlkeleri’ni İngiltere’ye imzalatmıştır. Bu ilkeleri gören Osmanlı Devleti ve Bulgaristan ise savaştan çekildiğini açıklamıştır.

Wilson İlkeleri savaşın durdurulmasında etkili olsa da savaş sonucunda uygulanmamıştır.

Wilson İlkeleri

• Gizli antlaşmalar yapılmayacak.
• Boğazlar ve geçitler uluslararası ticarete açık olacak
• Yenen devletler yenilenlerden toprak ve savaş tazminatı almayacak (İlk defa manda ve himayecilik anlayışı ortaya çıktı.)
• Belçika’ya tam bağımsızlık verilecek
• Polonya Devleti kurulacak (II. Dünya Savaşı’nın çıkış sebebidir)
• Büyük küçük devlet demeden aralarındaki anlaşmazlıkları giderebilmek ve barışı korumak amacıyla “Milletler Cemiyeti” kurulacaktır.
• Osmanlı Devleti’nde yaşayan Türklerin nüfusça çoğunlukta olduğu yerler Türklere, azınlıkların nüfusça çoğunlukta olduğu yerler ise azınlıklara bırakılacaktır.

Wilson İlkeleri’ne güvenen ve yenilen devletler teker teker antlaşma yaparak savaştan çekildiklerini duyurdular.

I. Dünya Savaşı Sonuçları

• Savaştan en karlı İngiltere, Fransa ve Japonya çıkarken, en zararlı Almanya çıkmıştır.
• “Miletler Cemiye (Cemiyet-i Akvam)” kurulacaktır.
• İmparatorluklar parçalandı. (Alman – Rus – Osmanlı Devleti – Avusturya Macaristan)
• Yeni devletler kuruldu. (Türkiye – Polonya – Azerbaycan – Sovyetler Birliği – Ermenistan – Gürcistan – Estonya – Letonya – Ukrayna – Finlandiya – Çekoslovakya – Yugoslavya)
• Yeni rejimler ortaya çıktı. (Almanya’da Nazizm, Sovyetler Birliği’nde Komünizm ve İtalya’da Faşizm kuruldu)
• İlk defa savaşta tank ve deniz altı kullanıldı. 10 milyondan fazla kişi hayatını kaybetti.
• Sivil Savunma Örgütleri kuruldu.

I. Dünya Savaşı Sonucunda Yapılan Antlaşmalar

• Almanya ile Rethondes Ateşkes Antlaşması imzalandı.
• Bulgaristan ile Selanik Ateşkes Antlaşması imzalandı.
• Avusturya – Macaristan ile Villa Gusti Ateşkes Antlaşması imzalandı.
• Osmanlı Devleti ile Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandı. (Ayrıca Bakınız: Mondros Ateşkes Antlaşması)

Kaynak: Benim Hocam Yayınları