İnsan Hakları Nelerdir?

30.09.2020 / Genel

İnsanların sahip oldukları temek hak ve özgürlükler olarak tanımlanan insan hakları “insan onurunu” korumayı hedeflemektedir.

İnsan Hakları Nelerdir?

İnsan onurunu güvenceye alan bütün haklar, insan hakları kapsamına girer. Geri kalan hukuk kuralları da bu temel değere bağlı kalmak zorundadır. İnsan hakları kavramı, gerçekleşmiş durumdan çok gerçekleştirilmesi gereken durumu açıklar.

İnsan hakları ırk, dil, din, cinsiyet ayrımı gözetmeksizin tüm insanların yararlanabileceği haklardır. Bu haklardan yabancılar da faydalanabilirler. İnsan hakları terimi bir ideali içerir. İnsan hakları kavramının düşünsel açıdan en temel boyutu toplumda adaletin sağlanmasıdır.

insan hakları ve ilgili haklar

İnsan hakları kavramı çoğu kez bir ayrım yapılmaksızın şu kavramlar ile birlikte anılır.

  • Temel haklar
  • Temel hak ve özgürlükler
  • Anayasal haklar
  • Kamu özgürlükleri
  • Hak
  • Özgürlük

Yine de bu terimlerin hiç biri insan hakları kavramı kadar kapsamlı değildir. İnsan hakları kavramı pozitif hukuk tarafından tanınmış olsun ya da olmasın insanların insan oldukları için sahip olmaları gereken tüm hak ve özgürlükleri ifade etmektedir.

insan hakları özgürlük kavramı

Özgürlük (Hürriyet) Kavramı

Özgürlük herhangi bir zorlamaya maruz kalmamak demektir. Yani özgürlük “serbest insan” anlamına da gelmektedir. Düşünme hürriyeti, din hürriyeti, seyahat hürriyeti, satın alma hürriyeti ve yerleşme hürriyeti gibi çeşitli hürriyetler vardır. Bu hürriyetin temelinde ise insan vardır.

Özgür olmak, üzerinizde başka birilerinin herhangi bir baskı ve yetkiye sahip olmaması demektir. Özgürlük bütün hakların kökenidir. Özgürlük fiili bir durumdur. Kişilerin özgür iradeleri ile dilediklerini yapma yetkisine sahip olmaları demektir.

insan hakları hak kavramı

Hak Kavramı

İnsanlara hukuk tarafından tanınan yetkilere hak denir. Hak, hürriyetin (özgürlüğün) somutlaştırılmış halidir. Hak, hukuk düzenince tanınmış, sınırı, konusu, kullanma biçimi ve koşulları gösterilmiş, yararlanılması toplumca sağlanmış özgürlüktür.

Hak sahibi olmak, bir şeyi yapabilme yetkisine sahip olmak, bir şeyi talep edebilmek demektir. Hak, sahibine bir şeyi yapabilme yetkisi verirken, başkalarına da engel olmama, saygı gösterme yükümlülüğünü verir.

Özgürlük ve Hak Kavramı Arasındaki Fark

Özgürlük, insanların dışarıdan herhangi bir baskı, engel ya da karışma olmadan belli bir davranış ya da eylemde bulunabilmesidir. Hak kavramı ise düşünce özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü gibi daha geniş bir alanı kapsar.

Hak, bir kişiye özgürlüğünü yaşayabilmesi için anayasa ve kanunlarla sağlanmış yetkilerdir. Yani hak, özgürlüğün yaşanabilmesini sağlayan bir etkendir.

insan hakları evrensel birdirgesi

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi bir ülkede hayatın nasıl olduğu hakkında bilgi vermez. Aksine ülkelerde olması gereke onurlu ve değerli bir hayatın nasıl olacağına dair şartları belirtir.

Hak kavramı için şu üç unsuru unutmamak gerekir.

  • Yetki Unsuru: Hakkın özü bir şeyi yapabilme yetkisidir. O şeyi yapıp yapmamak kişinin özgür iradesine kalmıştır. Kişi hakkını kullanmaya zorlanamaz.
  • Talep Unsuru: Her hak sahibine olumlu ya da olumsuz bir talepte bulunma hakkı sunar.
  • Saygı Gösterilme Zorunluluğu Unsuru: Hak sahibi, hakkını tanımayan veya ihlal edenlere karşı hakkına saygı göstermelerini isteyebilir. Saygı göstermeyenlere karşı hukuki yaptırım uygulatabilir.

temel hak ve özgürlükler

Temel Hak ve Özgürlükler Kavramı

Temel hak ve özgürlükler diğer bir ifadeyle kamu özgürlükleri, insan haklarının devlet tarafından tanınmış ve pozitif hukuka girmiş olan tanımları kapsar. Yani anayasa ve kanunlar tarafından düzenlenmiş, sınırı belirlenmiş ve kişilerin kolay yoldan kullanımlarına imkân vermiştir.

Temel haklar, insan haklarının pozitif hukuk tarafından düzenlenmiş kesimidir. Yani idealin gerçekleşmiş kısmıdır. Bu haklar pozitif hukuk tarafından güvence altına alınmıştır. Yasama ve yürütme organınca kolayca kaldırılamayan haklardır.

anayasal haklar

Anayasal Haklar Kavramı

Anayasa tarafından tanınan ve güvence altına alınan hakları kapsamaktadır. Anayasada tanımlanan temel hak ve özgürlükler anayasal hak ve özgürlüklerdir. Anayasa tarafından ya da uluslararası hukuk belgelerince tanımlanmaları, insan hakları bakımından oldukça önemlidir.

Vatandaşlık Hakları Kavramı

Anayasa ve kanunlar tarafından tanınmış hak ve özgürlüklerden yalnızca kendi ülke vatandaşlarının yararlanabileceği hak ve özgürlükleri ifade eder. İstisnası belirtilmediği müddetçe yabancılar faydalanamaz.

Kişi Hak ve Özgürlükleri Kavramı

Yaşam hakkı, kişi dokunulmazlığı, zorla çalıştırılma yasağı ve özel hayatın gizliliği gibi klasik hakları kapsamaktadır.