Japon Folklorunun Herkül'ü: Momotaro

03.09.2021 / Sinema / Kültür / Sanat

Sanae Yamamoto’nun da üstadı olan Seitaro Kitayama’nın yapımcılığını üstlendiği Momotaro, Japon folklorunun popüler bir kahramanıdır.

Masalın mevcut geleneksel biçimi şu şekilde özetlenebilir:

Yaşlı ve çocuksuz bir kadın tarafından nehirde bulunan ve eşiyle yemek için evine getirdiği dev bir şeftaliden doğan çocuk, Tanrılar tarafından oğulları olması için yaşlı çifte bahşedildiğini açıkladı. Yeni ebeveynleri ona momo (şeftali) ve taro (ailenin en büyük oğlu) kelimelerinden oluşan Momotaro adını verdi.

Momotaro, ergenlik çağına geldiğinde, yaşadıkları uzak adada, “Onigashima” veya "Şeytan Adası" olarak adlandırılan bir yerde yaşayan bir grup Oni (iblisler veya devler) ile savaşmak için ebeveynlerini terk etti. Yolda, konuşan bir köpek, maymun ve sülünle tanıştı ve arkadaş oldu. Hep birlikte gizli bir şekilde adaya sızdılar, iblislerin kalesine girdiler hepsini yendiler. Momotaro ve yeni arkadaşları, iblislerin yağmalanmış hazineleri ile birlikte eve döndü.

Dönemsel Özellikleri

Bu klasik hikâye, Meiji Dönemi'nde okul ders kitaplarında okutulmuş ve yaygınlaştırılmıştır.

Daha önceki Edo Dönemi edebiyatının çoğu örneğinde ise Momotaro'nun bir şeftaliden doğmadığı, şeftaliyi yiyip gençliklerini yeniden kazanan yaşlı bir çiftin, biyolojik olarak dünyaya gelen çocukları olarak tasvir edilir. Bu tür alt tipler kaishun-gata (???) "gençleştirme" tipi olarak sınıflandırılırken, günümüzde geleneksel olan alt tipler ise kasei-gata (???) "meyveden doğum" tipi olarak adlandırılmaktadır.

Momotaro masalının, birçok açıdan her ne kadar gençlerin, yaşlı ve savunmasız kişileri koruması gereken onura sahip olması gerektiği, doğayla barışık yaşamayı bilmesi ve kötülükle savaşacak güçte olduğunu bilmesi üzerine kurulu bir anlatı içerisinde olduğu düşünülse de, 1917’de bazı öğretmenlerin sunduğu makalelerde hikayenin algısının değiştiğinden bahsetmiştir. Bazı iddialı dersler içerdiği iddia edilen masalda, kişinin kendi ülkesi adına maddi çıkar elde edebileceği her yolda ilerleyebileceğini çıkarımlarında bulunabileceğini belirtmişlerdir. Ünlü roman yazarı Yamamato Yuzo da, 1925 yılında sunduğu bir demeçte, iblislerin görünürde bir sebep olmaksızın cezalandırıldığını ve çocuklara bu iblislerin, kendi milletleri dışındaki tüm yabancılar tarafından aksedildiğini iddia etmiş ve bunu protesto etmiştir.

Erken Showa döneminde, İmparator Hirohito tahta çıktıktan sonra, Momotaro, öğrencilere vatanseverliği aşılamak için kullanılmaya devam etmiştir. Fakat hikâye, iblislerin "Artık insanlara eziyet etmeyeceğiz ve eşya almayacağız. Lütfen canımızı bağışlayın!" ibaresini taşıyacak şekilde değiştirilmiş ve böylece yukarıdaki sorunları ele alınmıştır. Yani, Momotaro’nun iblislere saldırması için meşru bir sebep oluşturulmuştur.

2. Dünya Savaşı sırasında bu masalın, ABD ve müttefiklerine karşı savaş zamanı propagandasında kullanımı, John W. Dower tarafından War Without Mercy (1986) adlı kitabında kapsamlı bir şekilde tartışılmıştır. Dower, bu bağlamda "Momotaro paradigması" terimini icat etmekle tanınır. 2. Dünya Savaşı'nın sonunda ise Momotaro Japon ders kitaplarından kaybolmuştur.

Diğer Varyantlar

Hikâyenin sözlü anlatımda bazı bölgesel farklılıklar vardır.

Bazı varyantlarda, nehirde yüzen kırmızı ve beyaz bir kutu görülür ve kırmızı kutu kurtarıldığında içinde Momotaro bulunur. Kutunun farklı renk kullanımları mevcuttur ve bazı anlatılarda da kutunun içinde bir şeftali bulunur. Bu türler genellikle Japonya'nın kuzey kesimlerinde (Tohoku ve Hokuriku bölgeleri) görülür.

Şikoku ve Chugoku bölgelerinde ise Momotaro, Netaro [ja] "Uyuyan Çocuk" hikayelerindeki tembel kahramanın özelliğini sergiler. Büyüme sürecinde, yaşlı çiftin iyi bir çocuk olma beklentisini karşılayan hali ile güçlü ama tembel, bütün gün uyuyan ve hiçbir şey yapmayan halleri mevcuttur. Ama Momotaro'nun, örnek bir erkek olarak anlatıldığı versiyonlar, çocuklara ders vermesi açısından daha popülerdir. Hatta günümüzde Momotaro, iyi kalpliliği, cesareti, gücü ve ebeveynlerine gösterdiği özen nedeniyle küçük çocuklar için ideal bir model olarak Japonya'nın en ünlü karakterlerinden biridir.

Yine bazı hikayelerde Momotaro, iblisleri kovmak için gönüllü olmuşken, bazılarında kasaba halkı veya başkaları tarafından yola çıkmaya zorlanmıştır.

Tüm hikayelerin ortak özelliği ise, Momotaro'nun iblisleri yendiğini ve yaşlı çiftle sonsuza dek mutlu yaşadığı kısmıdır.

Yabancı Dile Çeviriler ve Kültürel Değişimler

Hikâye birçok kez İngilizce'ye çevrildi. İlk defa 1871’de, ) A.B. Mitford'un Tales of Old Japan (Eski Japon Masalları) eserinde "The Adventures of Little Peachling" (Küçük Şeftali'nin Maceraları) adıyla ortaya çıktı. 1880 yılında William Elliot Griffis, araştırmacılar için bile karanlıkta kalan bir versiyon yayınladı. Bundan sonraki yıllarda yapılan İngilizce çevirilerin, Griffis'in deyim ve deyim kullanımından etkilendiği ve hatta bazen doğrudan kopyalanmış olduğu tespit edilmiş olmasına rağmen orijinaline ulaşılamadı.

Rev. David Thompson'ın "Little Peachling" adındaki tercümesi, Hasegawa Takejiro'nin Japon Masal serisinin ilk cildi olarak 1885'te çıktı. 1886'da Kobayashi Eitaku tarafından çizilen farklı bir dizi illüstrasyonla ikinci bir baskısı çıktı. Susan Ballard ise 1899 yılında masalı, “Uzak Japonya'dan Masallar”a dahil etti.

1903 senesinde Yei Theodora Ozaki, Japon Masalları'na gevşekçe çevrilmiş bir versiyon ekledi. Ozaki'nin yeniden anlatımları Sazanami Iwaya (Sadanami sanjin) tarafından yazılan “Fairy Tales of Old Japan” isimli eserdeki bir versiyona dayanıyordu. Ozaki, Japon halk hikayelerini İngilizce (yabancı dil) konuşan ülkelere yaymakla tanındı.

Ozaki ile aynı kaynağı kullanan Hannah Riddell, masalı "The Story of Peach-Boy” olarak, aşağı yukarı aynı zamanlarda yayınladı. Çeviri, Fanny B. Greene ve Tsuda Umeko gibi ünlü çevirmenlerle ortak bir çabayla yapıldı. Bu çalışma, Iwaya'nın kendisi tarafından da kabul edildi.

Momotaro, 1911’de Teresa Peirce Williston hazırladığı Japon Masalları’nın ikinci baskında da yer aldı.

Hangi Japon kaynağından alındığını belirtmese de “Çocuklarımın En Çok Sevdiği Peri Hikayeleri” derlemesine dahil olan masal, “Şeftali Prensi ve Şeytanlar” olarak da çevrildi.

Momotaro Şarkısı

Momotaro hakkında ilk kez 1911 yılında Teiichi Okano tarafından “Momotaro-san no Uta” isimli bir çocuk şarkısı bestelendi. Metnin yazarı bilinmemekle birlikte, iki kıtanın romanizasyonu, çevirisi ve dinleyebileceğiniz bir videosu aşağıda verilmiştir.

“Savaş Propaganda Aracı” Olarak Momotaro

Momotaro'nun Japon İmparatorluk Ordusu’nda düşman uluslarla savaşan bir asker olarak tasviri ilk defa 1894–95 yılları arasında yaşanan Çin-Japon Savaşı sırasında kullanılmıştı. Bu yıllarda Iwaya Sazanami tarafından değiştirilen hikayeyle, iblislerin Japonya'nın kuzeydoğusunda yaşadığı algısı oluşturuldu. O sırada mevcut jeopolitik konum göz önüne alındığında bunun Çin'e yapılan bir gönderme olduğu aşikardı.

Iwaya sadece çocuk edebiyatında önemli bir figür değil, 1878'den beri Eğitim Bakanlığı'nın yazı işleri bürosunun başı olarak çalışan bir devlet memuruydu. Daha sonra 1915 yılında Momotaro'nun bir öğretim aracı olarak kullanımını esas alan “Momotaro-shugi no kyoiku” (Momotaro'daki İlkelere Dayalı Eğitim Teorisi) isimli deneme kitabını yazdı.

1904–1905 Rus-Japon Savaşı sırasında, Momotaro'nun Japonya'yı, Rus "Kuzey Şeytanlarını" temsil eden iblislere karşı savunduğunu gösteren karikatürler dağıtıldı.

Momotaro, 2. Dünya Savaşı sırasında son derece popüler bir figürdü ve savaş zamanı birçok filmde ve çizgi filmde yer aldı. Momotaro Japon hükümetini temsil ediyordu ve düşman devletler (Amerika Birleşik Devletleri ve müttefikleri) iblis olarak sembolize edildi.

1943 yılında Mitsuyo Seo yönetmenliğinde hazırlanan 37 dakikalık “Momotaro no Umiwashi” (Momotaro’nun Deniz Kartalları) ve 74 dakikalık “Momotaro Umi no Shimpei” (Momotaro’nun Kutsanmış Deniz Savaşçıları) animasyon filmleri, Japonya’da hazırlanan en etkili iki propaganda çizgi filmi olarak kayıtlara geçti.

Filmin Özellikleri

-24 fps

-Planet Film Arşivi'ne ait 16mm pozitif - NFC'ye ait 35mm internegatif