Kapitülasyonlara Giden Yol

23.09.2020 / Eğitim / Tarih

Osmanlı Devleti’nde devlet harcamalarının sürekli artması ve bunun karşılığında gelirlerin azalması beraberinde kapitülasyonları getirdi.

16 Haziran 1826 tarihinde Asakir-i Mansure-i Muhammediye (Muhammedin Zafer Kazanmış Orduları) adlı ordunun kurulması, 20 Ekim 1827 tarihinde yaşanan Navarin Deniz Savaşı’nda Osmanlı Donanması’nın yok edilmesi ve 1831 yılında ise Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanının başlaması ile Osmanlı Devleti büyük harcamalar yapmak zorunda kaldı.

İsyanı başlatan Mehmet Ali Paşa, ordunun başına oğlu İbrahim Paşa’yı geçirdi. İbrahim Paşa da ordusu ile birlikte Osmanlı Devleti’ne saldırılara başladı. Kütahya’ya kadar ilerleyen İbrahim Paşa, Osmanlı Devleti’nin İngilizlerden yardım istemesine sebep oldu. İngilizler ise Osmanlı Devleti’ne sadece diplomatik yardımda buldu.

İbrahim Paşa’nın İstanbul’u fethetmesinden korkan Rus Çarı I. Nikolay, Osmanlı Devleti’ne askeri destekte bulunma teklifini yaptı. Osmanlı Devleti, İngilizlerden alamadıkları desteği Ruslardan alınca teklifi kabul etti. 20 Şubat 1833 yılında Rus askerleri İstanbul’a ulaşmış oldu.

Rus askerlerinin İstanbul’a girmesinden rahatsız olan İngiliz ve Fransızlar, Kavalalı Mehmet Ali Paşa ile II. Mahmut’a sürekli anlaşma yapmaları konusunda baskılarda bulundular. Bu baskılar sonucunda 5 Mayıs 1833 yılında Kütahya’da bir antlaşma yapıldı. II. Mahmut yayımladığı fermanla Suriye ve Filistin’i Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya bıraktığını duyurdu. Bu antlaşmanın ardından Osmanlı Devleti ile Rusya arasında da 8 Temmuz 1833 yılında Hünkâr İskelesi Antlaşması yapıldı. II. Mahmut, Suriye ve Filistin’i geri almak için saldırılar düzenlese de Mısır ordu tarafından bozguna uğradı.

Aynı dönemlerde İngilizler de Osmanlı Devleti’nden Yed-i Vahit sistemini kaldırmalarını istedi. Londra Büyükelçisi Koca Mustafa Reşit Paşa, 1837 tarihinde Hariciye Nazırı (Dışişleri Bakanı) oldu. İngilizler ile yakın ilişkisi olan Koca Mustafa Reşit Paşa, İngilizlerin Mısır konusunda Osmanlı Devleti’ne yardım edeceklerini öne sürerek İngilizler ile Baltalimanı Antlaşması’nı imzaladı. Bu antlaşma ile Yed-i Vahit sistemi kaldırıldı ve İngiliz tüccarlara vergi avantajları getirildi. Osmanlı Devleti’nden ilk kapitülasyonu İngilizler almış oldu.

Osmanlı tüccarlarına göre daha avantajlı konuma gelen İngiliz tüccarlar, tüm Avrupa’nın dikkatini çekti. Sırası ile birçok Avrupa ülkesi, Osmanlı Devleti ile benzer antlaşmalar imzaladı. Bu adımlar sonucunda Osmanlı Devleti’nde kapitülasyonlar başlamış oldu.