Kültür Değişmeleri

23.02.2022 / Eğitim / Genel

İnsana ve topluma ait değerler değiştiği gibi kültür de değişir. Evrende sabit bir şey yoktur; her şey sürekli bir akış ve oluş içindedir.

Kültür de değişir, dönüşür ve bir halden başka bir hale girer. Kültür değişmesi, hâkim veya egemen kültürün kendisini değiştiren içsel ve dışsal faktörlerin etkisiyle kültürel yapıda meydana gelen değişimdir. Malinowski’ye göre kültür değişmesi; bir toplumun mevcut sosyal, maddî ve manevî yapısının bir biçimden başka bir biçime dönüşmesi sürecidir. Kültürel değişme fonksiyonel bir durumdur, sadece soyut veya manevî kültür öğeleriyle sınırlı değildir. Kültür değişmesi sonucunda bir toplumun siyasî, ekonomik ve sosyal yapısında gözle görülür değişmeler yaşanır.

Kültürel değişme, toplumun genelinin veya bazı kurumlarının kültürel özelliklerinin kalıcı birtakım değişikliklere uğraması anlamına gelir. Ancak kültürel değişim hiçbir zaman kültürel başkalaşma anlamına gelmez. Kültürel değişimde kültürün asıl öğeleri korunurken, kültürel başkalaşmada kültürün asıl öğeleri de ortadan kalkar ve başka bir kültürel yapı ortaya çıkar. Kültür değişmeleri birçok faktöre bağlı olmasına rağmen, bunlardan daha önemlisi kültürün kendi içinde değişmesidir. Bu çerçevede kültür değişmelerine etki eden bazı faktörler vardır. Bunlardan belli başlı olanları aşağıdaki gibi açıklayabiliriz.

Teknoloji ve Ekonomik Faktörler

Teknoloji üretim için kullanılan yöntemler ve araçlardır. Teknoloji yardımıyla üretim araçları dönüştürülerek kullanım için yararlı hale getirilir. Teknoloji, fizikî çevredeki işlenmemiş kaynakları toplumun ihtiyaçlarını karşılayacak bir duruma getirmek için kullanılan araçlar ve yöntemlerdir. Teknolojinin kullanılması salt bir fiziksel aracın veya âletin kullanılmasından ibaret değildir. Televizyonun, cep telefonları veya otomobilin toplum yaşamına girmesiyle birlikte Türk aile ve toplum yapısında önemli dönüşümler yaşandı. Bu dönüşüme veya değişime neden olan faktörlerden biri de söz konusu edilen teknolojilerin kullanılmasıdır. Dolayısıyla bir teknolojik aracı alıp onun kültürünü almamak mümkün değildir. Her teknolojik ürün, onu kullanana kendi kültürünü zamanla kabul ettirir.

İnsanların ekonomik güçleri değiştikçe satın alma ve tüketim alışkanlıkları, zevkleri, arzuları, heyecanları kısaca yaşam biçimleri de değişir. Kültürün aynı zamanda bir yaşam biçimi olduğu dikkate alınınca ekonomik yapıda meydana gelen bir değişim, beraberinde kültür değişimini meydana getirir. Ekonomik yapıdaki değişim teknoloji gibi öncelikle kültürün maddî unsurları üzerinde etkili olur; ancak yaşamı maddî ve manevî olarak ayırmanın olanağı olmadığı için ekonomik veya teknolojik nedenlerle maddî kültür unsurlarında yaşanan bir değişim, kültürün maddî ve manevî yapısı üzerinde etki ederek kültürel değişime neden olur.

Fiziki Çevre Faktörleri

İnsanlar bir bakıma çevrelerinin ürünüdür. Çevresini değiştiren insanların yeme içme alışkanlıkları, yerleşim tarzları, kısaca yaşamın maddî unsurlarında önemli değişimler yaşanır. Bu değişimlerin diğer adı kültür değişmesidir. Çevresel faktörlerde yaşanan değişim ya köklü bir iklim değişimi sonucunda ya da göç nedeniyle olur. İklim değişimi gibi coğrafî şartlarda yaşanan değişim, insanların yeme, içme, barınma, giyinme gibi gündelik yaşamında önemli değişimlere neden olur. Bütün bunlar kültürel değişmedir.

Başka Kültürlerle Temas

Adına bilgi veya iletişim çağı denilen bir dönemde toplumların birbirleriyle, daha doğru bir ifadeyle kültürlerin birbirleriyle teması hızla artıyor. Bu dönemde kültürel etkileşim, daha önceki dönemlerle karşılaştırılmayacak kadar hız kazanmış durumda. Kültürleri ve inançları belli bir coğrafyada tutmak kolay olmadığı gibi iletişim teknolojilerinin hızla geliştiği bir ortamda kültürel etkileşimin önüne geçmek de kolay olmamaktadır. Bir kültür başka bir kültürle temasa geçtiği zaman özellikle güçlü veya egemen kültür, göreli olarak daha zayıf kültürü etkisi altına almakta; ancak ondan da belli ölçüde etkilenmektedir.

Bir kültür başka bir kültürle temas sağladığı zaman kültürün maddî unsurlarındaki değişimi manevî unsurlardaki değişim izler. Maddî kültürdeki bir değişimi manevî kültürdeki değişimin izleyememesi durumunda kültürel gecikmeden kaynaklanan bir kültürel açık ortaya çıkar. Ancak bu açık uzun süreli bir açık veya gecikme değildir. Aristo’nun dediği gibi “Doğa boşluk kabul etmez.” gerçeğinden hareketle, kişi ya kültürün maddî unsurunu alıp ona göre yaşamaya başlar veya aldığı maddî unsuru kendisine benzeterek onu benimser.

Kültürün Kendi İçindeki Değişmeleri ve Gelişmeleri

Kültür değişmeleri konusunda önemli kavramlardan biri kültürleşme, kültürleme ve kültürlenmedir. Burada kültürleşme, insanın tüm yaşam evrelerini kapsayan bir süreçtir. Kültürleşme, insanla çevresi arasındaki kültürel etkileşim sonucunda ortaya çıkar. Kültürleme, bireyin doğumundan ölümüne kadar toplumun istek ve beklentilerine uyacak şekilde kendini düzenlemesi ve uyum yönünde çaba göstermesidir. Kültürlenme, farklı kültürler arasında etkileşim sonucunda ortaya çıkan bir kültürel değişime durumudur. Farklı bir kültürel çevrede yaşamaya başlayan bireyin kendi kültüründe bulunmayan yeni alışkanlıklar edinmesi kültürlenmedir. Özellikle göç durumlarında bir bireyin kendine özgü kültürü, karşılaştığı yeni kültürden etkilenerek değişimler meydana gelir. Bu değişimi sağlayan şey, karşılaştığı bu yeni kültürün öğeleridir.

Kültür değişmelerinde önemli kavramlardan biri de kültürel yayılmadır. Kültürel yayılma belli bir kültürü bilinçli çabalarla başka topluma kazandırma çalışmasıdır. Geçmişte ve bugün misyonerler, tüccarlar ve diğer göçmen gruplar aracılığıyla yayılan popüler kültür, günümüzde ise özellikle kitle iletişim araçları aracılığıyla toplumların otantik kültürlerini ortadan kaldırarak kozmopolit bir küresel kültür ortaya çıkarmaktadır. Kültürel yayılma bir bakıma yeni bir kültür kazandırma faaliyeti değildir; aksine doğal ve toplumsal çevrenin denetimini kolaylaştırmak için yürütülen kültürsüzleştirme durumudur.

Serbest Kültür Değişmesi

Kültür değişmeleri iki şekilde olur. Bunlardan biri serbest kültür değişmeleri, diğeri zorunlu kültür değişmeleridir. Serbest kültür değişimi, farklı kültürel yapılara sahip toplumların karşılaşması durumunda yaptıkları kültürel alışveriştir. Serbest kültür değişimi aynı zamanda bir kültürün eğitim, teknolojik ve ekonomik gelişmeler sonucunda kendi içinde serbestçe değişmesi anlamına gelir.

Zorunlu Kültür Değişmesi

Zorunlu kültür değişmesi, bir toplumun başka bir toplumu hâkimiyeti altına almasıyla, kendi değerlerini, inancını ve topyekûn kültürünü diğer topluma kabul ettirmesidir. Zorunlu kültür değişmesi bazen bir toplumda iktidar erkini ele geçirmiş bir grubun üstten aşağıya doğru, yabancı bir kültürü veya bunun belirli unsurlarını, çoğunluğa rağmen, toplumun geneline kabul ettirmeye çalışması şeklinde ortaya çıkar. Egemen bir kültürün daha zayıf bir kültürü etkisi altına alması, onu kendi içinde eritmesi şeklinde olursa buna asimilâsyon denir.

Zorunlu kültür değişmeleri, çoğunlukla şu yollarla gerçekleşebilir:

• Bir toplumun, başka bir toplumu işgal etmesiyle kendi kültürünü zorla benimsetmesi (emperyalist yöntem)
• İktidar gücünü ele geçiren bir ihtilâlcı grubun sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasî anlayışlarını veya ideolojilerini topluma zorla benimsetmeye çalışması

Kültür ve Davranış İlişkisi

Kültürle davranış arasındaki ilişkiden önce, kültürle inanç arasındaki ilişki üzerinde durmak gerekir. İnanç kelime anlamı itibarîyle bir düşünceye gönülden bağlı olmak demektir. Burada bağlanılan şey kültürde olduğu gibi maddî (servet, zenginlik, mevki makam) ya da manevî bir şey (statü, itibar, din) olabilir. Dolayısıyla kişinin inancı gereği değerli gördüğü tüm maddî ve manevî faktörler aynı zamanda onun kültürünün parçasıdır. Daha önce de ifade edildiği gibi kültür, bir bireyin veya bir toplumun sahip olduğu tüm maddî ve manevî değerlerinden oluşur. Kültür bir bireyin her tür bilgisini, inancını, değerlerini, alışkanlıklarını, tutum ve davranışlarını içine alır.

Her toplumun kendine özgü inançları ve değerleri vardır ve bunlar o toplumun kültürünün öğeleridir. Bunlar aynı zamanda bir kültürü diğerinden ayıran manevî kültür unsurlarıdır. Bir kültür başarı göstermeyi yüceltirken, başka bir kültür adaletli veya kahramanca bir davranışı daha fazla yüceltebilir. Bir kültürde özgürlük serbestlik şeklinde anlaşılırken, başka bir kültürde özgürlük sorumluluk tarzında anlaşılır ve bütün bu anlayış farklılıkları kişinin inancına yansır. İnançlar ise davranışın temelinde yatan en önemli faktörlerden biridir.