Nota İsimleri Nereden Geliyor?

20.11.2019 / Kültür / Sanat / Tarih

Müzikte kullanılan notaları duymayan neredeyse kimse yoktur fakat notaların nasıl oluştuğunu ve nasıl isimlendirildiğini biliyor muyuz?

Daha önce bir müzik aleti çaldıysanız veya herhangi bir müzik dersi aldıysanız, yaşadığınız yere bağlı olarak C-D-E-F-G-A-B veya Do-Re-Mi-La-Sol-La-Si olarak adlandırılan notalara aşinasınızdır. Fakat muhtemelen bu notaların isimlerini ne zaman ve nasıl aldığını pek merak etmemişsinizdir.

Yüzyıllar boyunca Latin alfabesinin harfleri farklı müzik notasyon sistemlerinde kullanılmıştır. Tarihçi Willi Apel'e göre, bu harf sistemini açıklayan ilk kişi 6. yüzyıl filozofu Boethius'du. O sırada insanların kullandığı iki oktavlık aralığın notlarını belirtmek için Romalıların harflerini kullandı.

A-B-C-D-E-F-G-H-I-K-L-M-N-O

Neden J harfi yok?

Bunun basit bir nedeni var. J harfi 16. yüzyılda alfabede ortaya çıktı. Yani henüz o tarihte yoktu.

Neden çok fazla harf kullanılmış?

Modern uygulamada, farklı oktavlardaki aynı zift sınıfları için aynı harfleri kullanıyoruz. Boethius'un ki bundan farklıydı. A'dan daha yüksek bir oktav A değildi, örneğin bir O idi. Daha sonra bunlar G’ye kadar kısaltıldı.

Günümüzde Arapça, Bulgarca, Flamanca, Fransızca, Yunanca, İbranice, İtalyanca, Moğolca, Farsça, Portekizce, Romence, Rusça, İspanyolca, Türkçe veya Ukraynaca notasyonlarının C-D-E-F-G-A-B (veya H) yerine Do-Re-Mi-Fa-Sol-La-Si şeklinde yazılmasının sebebi ise Guido d'Arezzo’ydu.

Guido bu isimleri, Gregorian ilahisi ‘Ut queant laxis'in ilk stanzının yarım çizgilerinin ilk hecelerinden ve son yarım çizgideki iki kelimenin baş harflerinden oluşturdu. Amacı, sesleri hatırlatacak yazılı bir sistem oluşturmak ve kutsal melodilerin hatırlanmasını kolaylaştırmaktı. Ve böylece Ut – Re – Mi – Fa - Sol - La sesleri ile yeni notalar oluştu.

İlk stanza'nın sözleri şu şekildedir:

Ut queant laxis resonare fibris

Mira gestorum famuli tuorum,

Solve polluti labii reatum,

Sancte Iohannes.

Şu şekilde çevirilebilir: 

Böylece hizmetkarın olabiliriz

Zayıf seslerimiz ile

Vaatlerindeki mucizeleri aktararak

Lekeli dudaklarımızdan günahlarımızı temizle

Ey Saint John.

17.yüzyılda bu sayaç Cecile Gertken tarafından şu şekilde korunmaya alınmıştır:

Do let our voices

Resonate most purely,

Miracles telling,

Far greater than many;

So let our tongues be

Lavish in your praises,

Saint John the Baptist.

1600’lerde Ut sesi Do’ya çevrildi. Çünkü ikincisi daha açık bir sese sahipti ve şarkı söylemek daha kolaydı. Ancak, insanların hala “Ut” kullandıkları yerler var. “Do” muhtemelen Latincede “Lord” anlamına gelen “Dominus”dan geldi.

Alternatif Teoriler

Solfej hecelerinin, Arapça harflerindeki dal, ra', mim, fa', ?ad, lam ve ta şeklindeki Arapça solmization sisteminin heceleri’nden yani Ayrılmış İnciler de denen Durar Mufassalat’tan türetildiği de öne sürülmüştür. Mevcut nota sisteminin Ortaçağ Avrupası’ndaki İslami etkilerden esinlenerek oluşturulduğunu iddia eden bazı tarihçiler mevcuttur. Fakat bununla ilgili herhangi bir belge bulunmamaktadır.

Hint klasik müziğinde de karşılık gelen heceler sa, re (ri), ga, ma, pa, dha, ni'dir. Bu sesler, M.Ö. 1000’li yıllara dayanan Hindu kutsal metinlerinden olan Samaveda'nın Sanhita’nın bir kısmıdır.