Osmanlı Devleti'nin Duraksama Dönemi

16.06.2020 / Tarih / Eğitim

Osmanlı Devleti en geniş topraklarına yükselme döneminde değil, 17 yüzyılda başlayan duraklama döneminde ulaşmıştır.

Osmanlı Devleti’nin duraklama dönemine Tereddi ve Tegayyür yani Bozulma ve Yozlaşma dönemi de denmektedir. Başlıca duraklama sebepleri ise şunlardır:

• Merkezi otoritenin bozulması
• Küçük yaştaki şehzadelerin tahta geçmesi. (En genç yaşta tahta geçen IV. Murat’tır. 6 Yaşında tahta geçti.)
• Saray kadınlarının devlet yönetimine katılması
• Rüşvet ve iltimasın (torpil) artması
• Savaşların uzun sürmesi ve savaş masraflarının artması. Kaybedilen savaşlarda ganimet elde edilememesi ve hazinenin azalması
• Tımar Sistemi’nin bozulması
• Saray masraflarının artması
• Orduya Devşirme Kanunu’na aykırı olarak asker alınması (Bu alımları ilk III. Murat başlattı. Sünnet olan oğlunu güldüren soytarıları askere alarak maaşa bağladı)
• “Devlet asker içindir” anlayışı benimsenmeye başlandı.
• Doğal sınırlara ulaşıldı
• Kapitülasyonlar arttı
• Medreselerde okutulan pozitif bilimler çıkarıldı. Beşik Ulemalığı Sistemi (Âlimin oğlu da âlimdir anlayışı) getirildi
• Coğrafi keşifler sonucu İpek ve Baharat Yolları önemlerini yitirdi
• Avrupa’da merkeziyetçi devletler kuruldu. Avrupa bilim-teknoloji açısından ilerledi

17. YY’da Yapılan Antlaşmalar

Osmanlı Devleti duraklama döneminde 1648 yılında kuşattığı Venedik’i 25 sene sonra yani 1669 yılında fethedebildi. Bu durum da savaşların uzun sürdüğünü gösteriyor.

1681 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında ilk antlaşma imzalandı. Bahçesaray Antlaşması ile Özi Nehri Rusya ile Osmanlı Devleti’nin sınırı kabul edildi.

1590 yılında İran ile yapılan Ferhat Paşa Antlaşması ile Doğu’da en geniş sınırlara ulaşıldı. 1612’de Nasuh Paşa Antlaşması ile İran vergiye bağlandı. 1618’de Serav Antlaşması ile İran, savaş öncesi topraklarına kavuştu. 1624 yılında ise İran Bağdat’ı fethetti.

1635 – 1638 yılları arasında İki Irak (Irakeyn) Seferi düzenlendi. Bu seferlerden ikincisinde yani Bağdat Seferi ile Bağdat geri alındı. 1639 yılında Kasr-ı Şirin Antlaşması yapıldı ve Bağdat, Osmanlı Devleti’ne bırakıldı. Ayrıca bu antlaşma ile İran sınırlarımız belirlendi.

1621 yılında Hotin Seferi yapıldı. Fakat Yeniçeri Ocağı askerlerinin isteksizliğinden dolayı alınamadı. Ardından yapılan Hotin Antlaşması ile Osmanlı Devleti geri çekildi.

1672 yılında Bucaş Antlaşması imzalandı. Podolya arazisi Osmanlı Devleti’ne verildi. Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti, Batı’da en geniş sınırlara ulaştı ve Batı’da Osmanlı Devleti topraklarına katılan son toprak Podolya oldu.

1596 Haşova Meydan Muharebesi kazanıldı. Eğri, Estergan ve Kanije Kaleleri alındı. III. Mehmet’e “Eğri Fatihi”, Tiryaki Hasan Paşa’ya ise “Kanije Fatihi” unvanları verildi.

1606 yılında Avusturya ile Osmanlı Devleti arasında Zitvatorok Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre Avusturya kralı Osmanlı padişahına denk sayıldı. Böylece artık Avrupa’daki siyasi üstünlük sona erdi.

1664 yılında Vasvar Antlaşması imzalandı. Osmanlı Devleti’nin 17 YY içerisinde Avusturya’ya karşı en kazançlı antlaşması oldu. Uyvar Kalesi alındı. Ardından “Uyvar’ın karşısında duran Türk gibi güçlü” deyimi ortaya çıktı.

1683 yılında Merzifonlu Kara Mustafa Paşa önderliğinde ikinci kez Viyana kuşatıldı. Lehistan’ın Avusturya’ya yardım etmesi sonucu savaş kaybedildi. Ordu Belgrad’a geri çekildi. Sorumlu görülen Merzifonlu Kara Mustafa Paşa idam edildi.

1683 – 1699 yılları arasında Avusturya, Lehistan, Malta, Rusya ve Venedik beşlisinden oluşan Kutsal İttifak ile savaşıldı. Karlofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti ilk kez geniş topraklar kaybetti.

1700 yılında Karlofça Antlaşması’nın devamı olan İstanbul Antlaşması Rusya ile imzalandı. Antlaşma gereği Azak Kalesi Ruslara verildi. Bu kale sayesinde Ruslar Karadeniz’e inmeye başladı ve Karadeniz’in Türk Gölü olma özelliği ortadan kalktı.

17. YY’da Çıkan İsyanlar

İstanbul İsyanı

İstanbul İsyanları sonucunda II. Osman öldürüldü. IV. Murat Ayak Divanı’na çağrıldı. IV. Mehmet zamanında ise 30’a yakın devlet adamı öldürüldü. Bu olaya “Vakay-ı Vakvakiye” denildi.

İstanbul İsyanı’nın Sebepleri

• Devşirme Kanunu’na aykırı olarak Yeniçeri Ocağı’na alınan askerler
• Yeniçerilerin, çıkarları doğrultusunda saray ile iş birliği yapması
• “Ocak Devlet İçindir” anlayışı yerine “Devlet Ocak İçindir” anlayışının benimsenmesi
• Ulufe ve Cülus Bahşişleri’nin eksik ve geç ödenmesi

Sonuçları

• İstanbul’da can ve mal güvenliği kalmadı
• Merkezi otorite bozuldu
• İsyan, isteklerin kabul edilmesi ile bastırıldı

Celali Ayaklanmaları

İlk isyanı Bozoklu Celal Tokat’ta Yavuz Sultan Selim zamanında başlattı.

Nedenleri

• Tımar Sistemi’nin bozulması
• Köylülerin vergileri ödeyemez duruma gelmeleri
• Savaşlarda alınan yenilgiler
• Kuraklığa bağlı kıtlık
• Devlet otoritesinin kaybolması
• Haçova’dan kaçan askerlerin halkı kışkırtması
• Halkın fakirleşmesi yani ekonomik sebepler

Sonuçları

• Anadolu’da can ve mal güvenliği kalmadı
• Üretim düştü. Vergi gelirleri azaldı
• İsyanlar sonucunda köylerden şehirlere göçler başladı. Bu göçlere “Büyük Kaçgun” adı verildi. Boşalan köylere eşkıyalar yerleşti
• Şehirlerde işsizlik ve suç oranları arttı

Eyalet İsyanları

Şehzadelerin halka keyfi uygulamalar yapması ve eyaletlerde devlet otoritesinin sarsılması sonucu isyanlar çıkmıştır.

17. YY Islahatları

Islahat yapma düşüncesi ilk önce Kanuni Sultan Süleyman tarafından düşünülse de ilk ıslahatı yapan II. Osman olmuştur.

Islahat Özellikleri

• Padişahların ömrüyle sınırlı kaldı. Sürekli olamadı
• Saray, Ulema ve Yeniçeri Ocağı karşı çıktı
• Halk desteği alınmadı. Tepeden inme bir anlayış izlendi
• Islahatçıların şifresi 17. YY’da “TOKMAK”, 18. YY’da “3-2-3-1-3” ve 19. YY’da “MEHMET” olmuştur.

Tarhuncu Ahmet Paşa

• Devletin alacaklarını kişi ve kurumlardan tahsil etti
• Tarhuncu Bütçesi adında modern ve denk bütçe hazırladı
• İsrafı önledi. Maliyeyi düzenledi
• Çıkar çevreleri istemediği için görevinden alındı
• Bir sonraki senenin bütçesini bir önceki seneden belirledi

II. Osman

• Genç yaşta öldürüldüğü için “Genç Osman” lakabını aldı
• Halk ile saray arasında kopukluğu gidermek için ilk kez saray dışından devşirme olmayan bir kız ile evlendi
• İlk ıslahatı yaptı
• Maliyeti düzeltip israfı azalttı
• Yeniçeri Ocağı’na ödenen fazla maaşları kesti
• Başkenti İstanbul’dan alıp Anadolu’ya taşımayı düşündü
• Şeyhülislam’ın yetkilerini kısıtladı ve ilk kez bir Şeyhülislam’ı idam ettirdi
• Kılık kıyafet düzenlemesini planladı
• Meyhaneleri kapattı
• Yedikule Zindanları’nda öldürüldü

IV. Murat

• Irakeyn Seferi ile Bağdat’ı ikinci kez aldı ve “Bağdan Fatihi” unvanının sahibi oldu
• Büyük İstanbul Yangınları sonucunda gece sokağa çıkma yasağı getirdi. Alkol, tütün ve kahveyi yasakladı. Bu yangınlarda içerisinde insanlar olan evler ve çocuklar olan yetimhaneler yakıldı
• Koti Bey ve Kâtip Çelebi kendisine risale sundu
• Kahvehane ve meyhaneleri kapattı
• Tımarlı sipahi sayımı yaptı
• Saray kadınlarını devlet yönetiminden uzaklaştırdı

I. Ahmet

Ekber ve Erşet Sistemi’ni getirdi. Sancağa çıkma uygulamasını yasakladı. Sancağa çıkmayan şehzadeler eğitimsiz kaldı.

Köprülüler Dönemi

Köprülü Mehmet Paşa: Saraya şartlar sunarak gelen tek sadrazamdır. Maliyeyi ve askeriyeyi düzenledi. Venedik’in Çanakkale Kuşatması’nı kaldırdı. Adaları tekrar Osmanlı Devleti himâyesi altına aldı.

Sunduğu Şartlar

• Islahatlara kimse karışmayacak
• Yargılanma halkın önünde olacak
• Ölümü idam ya da başka şekilde olmayacak. Eceli ile ölecek

Köprülü Fazıl Ahmet Paşa: Girit’i 24 sene sonra fethetti

Amcazade Hüseyin

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa

Kaynakça: Benim Hocam Yayınları