Osmanlı Devleti'nin Gerileme Dönemi

18.06.2020 / Tarih / Eğitim

18. YY’da feodalitenin azalması ve merkeziyetçiliğin artması ile Osmanlı Devleti gerileme dönemine girmiş oldu.

18. YY’da merkeziyetçiliğin arması ile Avrupa’da bilim ve teknolojik alanda ilerlemeler başladı. Osmanlı Devleti ise bu konuda adım atmayınca Avrupa Devletlerinin gerisinde kalmış oldu.

18. YY’da Yapılan Savaşlar ve Antlaşmalar

1756 – 63 yılları arasında 7 yıl süren savaşlarda Fransa, İran ve Prusya’ya yenildi. Fransa’nın sömürge alanları da İngiltere’ye kaldı. Bu gelişmelerin ardından Fransa’da ihtilal başladı.

Avusturya, Balkanlara egemen olup Ege Denizi’ne ulaşmak istiyordu. 1791 yılında yapılan Ziştovi Antlaşması ile Osmanlı Devleti ve Avusturya savaşları sona erdi.

Rus Çarı I. Petro, Kırım’ı alıp Karadeniz’e ve ardından boğazları da ele geçirip Akdeniz’e inmek istiyordu. I. Petro’nun diğer hedefinde ise Orta Asya ile Kafkasya vardı. Ayrıca Balkanlarda da Slav birliği kurmak gibi bir hayali vardı. Bu hayali yerine getirmek için iki proje hazırlamıştı.

Dakya Projesi: Rusya ve Avusturya iş birliği yapıp Osmanlı Devleti’nin elinde bulunan Eflak ve Boğdan’ı alıp, “Dakya” adında ortak bir devlet kurmak istiyorlardı.

Grek Projesi: Rusya, İstanbul merkezli Bizans İmparatorluğu’nu tekrar kurup, yönetimini de kendisi yapmak istiyordu.

Osmanlı Devleti, Venedik’in elinde bulunan Mora Yarımadası’nı aldı. Rusya ile 1724 yılında İstanbul Antlaşması yapıldı. Rusya ve Osmanlı Devleti bu antlaşma ile İran’ı kendi aralarında paylaşsalar da 1732 yılında yapılan Ahmet Paşa Antlaşması ve 1746 yılında yapılan Karden Antlaşması (II. Kasrı Şirin Antlaşması) ile İran ve Osmanlı Devleti anlaşma sağladı. I. Kasrı Şirin Antlaşması’nda ki maddeler aynen geçerli kabul edildi.

İsveç Kralı Şarl, Poltava Savaşı sonrasında Osmanlı Devleti topraklarına girdi. Bu gelişmenin ardından Rusya’da Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. Osmanlı Devleti ve Rusya “Prut Antlaşması” yaptı. Bu antlaşmayı Baltacı Mehmet Paşa imzaladı. Osmanlı Devleti için İstanbul Antlaşması ve Karlofça Antlaşması ile kaybedilen toprakların geri alınma umudu oluştu. Azak Kalesi tekrar Osmanlı Devleti’ne verildi. Bu sayede Karadeniz tekrar Türk Gölü unvanına kavuştu.

Osmanlı Devleti ile Avusturya 1715 yılında Petrovaradin Savaşı yaptı. Savaş sonrasında “Pasarofça Antlaşması” imzalandı. Antlaşmaya göre Osmanlı Devleti, Avrupa’nın kendisinden daha güçlü olduğunu kabul etti. Ardından Osmanlı Devleti’nde Lale Devri başladı.

1736 – 39 yılları arasında Rusya ve Avusturya ile yapılan savaşları Osmanlı Devleti kazandı. Yapılan Belgrad Antlaşması ile Belgrad tekrar Osmanlı Devleti’ne verildi. Bu gelişmelerin en büyük sebebi ise I. Murat’ın yapmış olduğu askeri ıslahatlar olarak tarihe geçmiştir.

Osmanlı Devleti ve Rusya 1768 – 74 yılları arasında tekrar savaştı. Savaş sırasında 1970 yılında Çeşme’de Osmanlı donanması Rusya tarafından yakıldı. 1774 yılında Küçük Kaynarca Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre:

• Kırım bağımsız oldu. Kırım halkı dini açıdan Osmanlı padişahına bağlandı.
• Rusya, İstanbul’da daimi bir elçilik açtı.
• Rusya, Balkan topraklarında istediği yerde konsolosluk açabilecek konuma geldi.
• Rusya’ya Osmanlı devleti tarafından savaş tazminatı ödendi. Bu tazminat Osmanlı Devleti tarihinde ilk defa ödenen tazminat oldu.

Rusya, 1775 yılında Küçük Kaynarca Antlaşması’na sonradan tek taraflı bir madde ekledi ve kendisini Ortodoksların dini lideri ilan etti.

1792 yılında yapılan Yaş Antlaşması ile Kırım Rusya’ya bırakıldı. III. Selim, bu antlaşmayı imzalayarak Osmanlı Devleti’ni gerileme dönemine sokmuş oldu.

1798 yılında Napolyon, Mısır’a doğru ilerleyince İngiltere ve Rusya ilk kez Osmanlı Devleti’nin yanında savaştı.

18. YY’da Yapılan Islahatlar

Islahatlarda Avrupa örnek alındı. 17. YY’da yapılan ıslahatlara göre daha başarılı ve kalıcı oldu. Bu dönemde yapılan ıslahatlar hukuk hariç her alanda yapıldı. Saray, asker ve ulema çıkarlarına ters düştüğü için her seferinde ıslahatlara karşı çıkmıştır.

III. Ahmet

1703’de Edirne’de tahta çıktı. 1718 Pasarofça Antlaşması ve 1730 Patrona Halil İsyanları’nda padişahlık yaptı. (Lale Devri) Bu dönemde askeri alanda ıslahat yapılmadı. “Lale Devri” tabirini ilk kez kullanan Yahya Kemal Beyatlı, bu adı ilk kez eserde kullanan ise Ahmet Nefik Altınok oldu.

Lale Devri Islahatları

• İlk defa geçici elçilikler açıldı. (Paris, Viyana, Varşova, Moskova)
• İlk elçi 28 Mehmet Çelebi’dir.
• Sait Efendi, Avrupa’da “Turkuveri” akımını başlatmıştır. (Türk gibi giyinmek, Türk gibi yemek…)
• Sosyal ve kültürel ıslahatlara yoğunluk verildi.
• İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi, Avrupa’dan matbaayı getirdi. Yenişehirli Abdullah Efendi, matbaada dini eserlerin basımını yasakladı. Basılan ilk eser, Mehmet Efendi’ye ait Van Kulu Lügatı’dır.
• Gerçek Davut Aga’nın katkısı ile Tulumbacılar Ocağı kuruldu.
• İran’dan çiçek aşısı getirildi.
• Bahçe mimarisi gelişti. Dekoratif çiçekler yapıldı. III. Ahmet Çeşmesi yapıldı.
• İstanbul’da çini imalathanesi açıldı.
• Kumaş fabrikaları açıldı. Osmanlı Devleti’nde batı modası yayıldı.
• Devlet adamlarının portreleri yapılmaya başlandı.
• Tercüme heyetleri kuruldu.
• Yalova’da kâğıt imalathanesi kuruldu.
• Versay Saray’ı örnek alınarak Sadabat Sarayı yapıldı.

I. Mahmut Islahatları

• Batı tarzı ilk askeri ıslahatlar yapıldı.
• Conte de Bonnevar (Hummaracı Ahmet Paşa) getirttirildi. Humbara Ocağı (El Bombası Ocağı) kuruldu.
• Hendesehane yani Kara Mühendisleri (Subay Okulu) açıldı.

III. Mustafa Islahatları

• Mühendishane-i Bahri Humayun’u (Deniz Subay Okulu) açıldı.
• Borende Tott Avrupa’dan getirttirildi. Sürat Topçuları Ocağı açıldı.
• İç borçlanma kuralı getirildi.

III. Selim

Yaptığı tüm ıslahatlara Nizam-ı Cedid (Yeni Düzen) denir. Islahatlarında Fransa’yı örnek aldı. Fransızcayı ilk kez resmi dil olarak ilan etti. Kabakçı Mustafa İsyanı ile dönemi sona erdi

Islahatları

• Osmanlı Devleti tarihinde ilk kez radikal kararlar alındı.
• Meşveret meclisi tekrar aktif edildi. Bilim insanlarından çözüme dayalı raporlar (Lahiya) istendi.
• Mühendishane-i Bahri Hümayun’u geliştirdi. Mühendishane-i Berri Hümayun’u (Kara Mühendisleri) kurdu. Burası ilerleyen zamanlarda İstanbul Teknik Üniversitesi olacak.
• Yeniçerilere talim yapma zorunluluğu getirdi. Nizam-ı Cedid adında yeni bir askeri ocak kurdu.
• Nizam-ı Cedid’in giderleri için İrad-ı Cedid adında hazine oluşturdu.
• İlk defa kalıcı elçilik Londra’da açıldı. Giden ilk elçi ise Yusuf Agâh Efendi oldu.
• Ahire Nazırlığı kurularak karaborsanın önüne geçildi.
• Yerli ürünlere teşvik arttı.
• Devlet matbaası açıldı. Sarayın içinde bulunan ve kullanılmayan altın, gümüş ve bakırlar eritilerek hazineye aktarıldı.

Kaynakça: Benim Hocam Yayınları