Tıp Tarihindeki Büyük Facia: Thalidomide

19.02.2021 / Tarih / Sağlık

İlaç firmaları yeni ürettikleri ilaçları, yan etkilerini bulmak ve etken maddesinin bilinenin dışında ne tür rahatsızlıklara çözüm olduğunu bilmek için yıllarca teste tabii tutarlar.

Ancak bazı firmalar ticari kaygıdan dolayı bu test aşamasını erken sonlandırıp ilacı piyasaya sunarlar. İşte onlardan biri de tıp alanındaki en korkunç ihmallerden biri olarak tarihe geçen ve tıp tarihinin kara lekesi olarak anılan Contergan isimli Thalidomide etken maddeli ilaçtır.

Grünenthal firmasının ürettiği Contergan adlı ilaç, özellikle hamilelerde uyku problemlerini ve sabahları duydukları kimi rahatsızlıkları gidermek için üretilmişti. 1957’den 1961’e kadar Batı Almanya’da piyasada kalan ürün daha sonrasında Avustralya’ya kadar kıtalar arası bir dağıtım ağına çıkmıştı. Bu şekilde Thalidomide etken maddesi 50’den fazla ülkedeki yoğun bir nüfusun içinde hızla yayılmaya başlamıştı.

Reçetesiz satılan Contergan prospektüsünde “hamile kadınlar, anne ve çocuklar tarafından güvenle kullanılabileceği” yazıyordu. Oysa yeterli testler yapılmamış hatta kimi denemelerde toksit durumlar fark edilmiş buna rağmen ilaç piyasaya sürülmüş ve dönemin en çok satan ecza ürünlerinden biri olmuştu.

Zamanla ilacı kullanan kişilerin sayısı artmaya başladı. Ancak doğumlar gerçekleşene kadar ebeveynler ilacın yan etkisinden habersizdi. Özellikle gebeliğin erken dönemlerinde yani ilk aylarında bu ilacı kullanmaya başlayanlarda durum çok daha kötü sonuçlanacaktı.

Dönemin haberleşme ve iletişim ağı zayıf olduğu için ilacın etkisi hemen fark edilmemiş fakat birkaç yıl içerisinde 90 binden fazla düşük, 10 binden fazla sakat doğum ve ölüm rapor edilmişti. Elleri ve ayakları gelişmemiş, kasıktan ya da omuzdan kolsuz ya da bacaksız deforme uzuvlarla doğan bebeklerin bazılarında da körlük ve sağırlığa rastlanmıştı.

İlacın piyasaya çıkmasının 4 sene ardından yani 1961 yılında çeşitli incelemelerde bulunan çocuk doktoru Widukind Lenz, araştırmaları sonucunda gebelik döneminde bu ilacı kullananlar ile deforme uzuvlu çocuklar arasındaki ilişkiyi açığa çıkardı. Özellikle erken hamilelik dönemindeki Thalidomide kullanımı ve kusurlu doğumlar ile ilgili kanıtları ilacı üreten firma olan Grünenthal’a sundu. Sonuçlar tüm dünyada kabul gördü ve ilaç piyasadan toplatıldı.

Peki bu ilacın Türkiye’deki etkisi ne oldu?

Thalidomide etkin ilaçlar sebebiyle yaşanan bu üzücü hadiselerin hiçbiri ülkemizde yaşanmadı. Dünya çapında böylesine büyük yankı uyandıran bu durumu Türkiye’nin “sıfır vaka” ile atlatmasının ardındaki kahraman ise Kurtuluş Savaşı’nda Tuğgenerallik yaparak İstiklal Madalyası’na layık görülen Ord. Prof. Süreyya Tahsin Aygün’dü.

Sağlık Bakanlığı’na, Thalidomide etken maddeli ilaç hakkında yeterli çalışmanın yapılmadığını söyleyerek bu ilaca ruhsat alınmasını engelleyen Ord. Prof. Süreyya Tahsin Aygün, ilacın ülkeye girişini yasaklattı ve tıp tarihinin kara lekesi Thalidomide'ye karşı üstün bir mücadele örneği göstererek Türkiye’de yüzbinlerce çocuğun sağlıklı doğmasına katkıda bulundu.