Arketip Nedir?

21.12.2021 / Eğitim / Genel

Sözlük anlamıyla kalıp, ilk örnek, ilktip, asıl numune şeklinde ifade edilen arketip, insanlığın deneyimlerini oluşturan yapıtaşlarıdır.

Fransızca “archétype” kelimesinden doğrudan alınan ve özellikle sanat ve felsefe alanında sıkça kullanılan kavram, insanlık tarihi boyunca edinilen deneyimler neticesinde oluşmuş kalıpları ifade eder. Kuşaktan kuşağa aktarılan bu kalıplar içerisinde anne, baba, erkek ve kadın gibi rollerden, çevresel koşullarla oluşmuş deprem, sel, kıyamet, ayna vs. gibi aklınıza gelebilecek her türlü ifadeden çeşitli şablonlar oluşturulmuştur.

Arketip denilen bu kalıplar ve şablonlar, mevcutta gördüğümüz ve o isimle adlandırdığımız tüm “şey”lerin orijinal halidir. Bir “şeye” doğuştan verdiğimiz tepki, geçmişten gelen ve beynimize işleyen kodların dışa vurumu bu arketipleri ifade eder. Örneğin “yılandan korkmak”, herhangi bir yılanla hayatı boyunca bir kez olsun karşılaşmamış birisi için dahi geçerli olduğunda, bu durum kolektif bilinçaltımızdaki koşullu yansımanın bir arketipi olduğu içindir.

Arketip daha basitçe, belirli bir tipi ve kavramı ifade etmekten ziyade, içeriği olmayan boş çerçeveler olarak da tanımlanabilir. Örneğin baba arketipi belirli bir babayı tanımlamaz. Sadece baba ile ilgili çok genel bir çerçeve sunar. Birey ve toplumlar bu arketipten hareketle mevcuttaki babaları tanımlar.

Sanatın çeşitli kollarında da kullanılan bu sözcük, mesela mimarlıkta “ileriki dönemlerde geliştiği bilinen bir mimari ögenin henüz en yetkin biçimine ulaşmamış ilk örneği” anlamına gelir.

Psikolojide ilk defa Carl Gustav Jung tarafından kullanılmıştır. Felsefe sözlüklerinde genellikle özel örnekleme, sembolik anlatım gibi karşılıkları bulunur.