Duygular ve Heyecanlar

03.10.2023 / Eğitim

Duygular haz ya da elem verici, yoğun ya da ılımlı, gergin ya da gevşek olmalarına göre üç bakımdan nitelendirilebilir.

Duyguların çok yoğun veya şiddetli olanlarına ve insanda gerginlik uyandıran duygulara heyecan denir. Bir başka tanımla şiddeti çok fazla olan, kısa süreli, bedensel belirtilerin eşlik ettiği duygusal durumlara heyecan denir.

Heyecan sırasında bütün organizmada birtakım değişiklikler olur. Deride elektriksel tepkiler, kan basıncında azalma ve çoğalma, kalp çarpıntısı, ağız kuruluğu, nabzın hızında artış, titreme, göz bebeklerinin büyümesi, dikkat dağınıklığı gibi.

Bunlar duyguların şiddetine göre kişi üzerinde gözlenen değişikliklerden bazılarıdır. Duygu ve heyecan kavramına yakın anlamı olan bir diğer kavram da tutku kavramıdır. Tutku, şiddeti ve sürekliliği fazla olan, insanın uyumsal davranışlarını bozabilen duygusal durumlardır.

Heyecanlar aşağıdaki gibi üç düzeyde incelenebilir..

• Öznel yaşantı düzeyi: Her insanın kendine özgü bir yaşamı vardır. Bu yaşam onun öznel deneyimlerinden oluşur. Yani bir insan belli bir duyguyu veya heyecanı doğrudan tecrübe eder ve bu yaşantı onun için özneldir. Bu onun karanlık bölgelerini oluşturur. Yani kendisine açık, kendisinin dışında başka herkese karanlıktır. Dolayısıyla kendisinin dışında birinin doğrudan bilmesi olanaksızdır.
• Duygusal davranış düzeyi: İnsan bazen acı, bazen öfke, bazen de hüzün duygusu hisseder. Hüzün duygusu örneğin insanın gözünden süzülen iki damla yaş şeklinde ortaya çıkabilir. Gözyaşları kişinin öznel deneyimlerinin, dış dünyaya yansımış davranış düzeyleridir. Gözyaşı, kişinin aslında ne gibi duygular içinde olduğunu gösterir; yani kişinin duygu durumu hakkında ipucu verir.
• Duygusal yaşantı ve fizyolojik düzey: İçinde bulunulan duygusal durum psikosomatik etkiler ortaya çıkarır. Örneğin; heyecansal yaşantıya göre kanın dolaşım hızında, kalp atış hızında, nabzın atış hızında, salgı bezlerinin ürettiği salgıların miktarında artışlar olur. Bu farklı heyecan düzeyleri, duygusal yaşantı sürecinde oluşan bedensel belirtilerdir. Heyecanlar karmaşık süreçlerdir. Bunların meydana gelişinde merkez sinir sistemlerinin rolü olduğu gibi, beden iç organlarının da rolü vardır. Yüz hareketlerinden ve tensel belirtilerden insanın hangi heyecanın etkisinde olduğu anlaşılır.

Heyecanlar, bir bakıma çok yoğun ve şiddetli, kısa süreli duygulardır. Tıpkı güdüler gibi heyecanlar da davranışların nedenleri arasındadır. Ancak güdüler içsel faktörlerle ortaya çıkarken, heyecanlarda uyarıcı dış çevreden gelir. Bazı durumlarda kişi kendisine çok fazla heyecan duygusu yaşatan beklenmedik bir durumla karşılaştığı zaman, organizmanın hem fiziksel hem de psikolojik durumu üzerinde gözlenen davranışlar ortaya çıkar.