Tarihteki İlk Bilgisayar: ENIAC

04.04.2022 / Bilim / Teknoloji / Genel

II. Dünya Savaşı esnasında Amerikalı bilim insanları tarafından inşa edilen ENIAC, tarihteki elektrikle çalışan ilk bilgisayardır.

Bu ilk bilgisayarın siparişi, 1941 yılında ABD’nin II. Dünya Savaşı'na katılmasıyla birlikte ordu tarafından gizli olarak Pennsylvania Üniversitesi'ne ait elektrik mühendisliği okulu Moore School of Electrical Engineering'e verildi. Amaç daha az isabet hatalı uzun menzilli top ve füzelerin hesaplanmalarında kullanılmasıydı.

Bilim insanları John Mauchly ve Presper Eckert tarafından yaklaşık 4 yılda imal edildi. Yaklaşık maliyeti 500.000 dolar idi. ENIAC ilk deneme çalışmasına 1945 yılında başladı. Gerçek anlamda çalışabilmesi ise 1947 yılını buldu. Ancak 2 Eylül 1945’te Japonya’nın teslim olmasıyla savaş sona ermişti ve böyle bir makine için ihtiyaç da kalmamıştı. ENIAC 1947 yılında basına tanıtıldı.

Bilgisayarın Gelişimi

Bilgisayar kelimesi kullanıldığı ilk zamanlarda, bilgi hesaplayan insanlar için kullanılıyordu. İnsanlar kendi zihinleriyle kâğıt ve kalem kullanarak yaptıkları işlemleri bilgi haline dönüştürüyorlardı. Basit hesaplamalar yapılabiliyor olsa da, karmaşık işlemlere sahip hesaplamalar konusunda zorlanılıyordu. İşlemler yalnızca kişisel hesaplamalardan ibaret değildi: Devlet dairelerinde, mühendislik alanlarında, mimarlık işlerinde büyük hesaplamalara ihtiyaç duyuluyordu ve bu hesaplamalar insan beyni ve işlemiyle bazen aylarca sürebiliyordu. Bu süreyi kısaltmak isteyen insanlar, çeşitli işlem araçları kullanmaya başladılar.

Bilinen ilk basit yapılı bilgisayar Çinlilerin icat ettiği abaküstü. Abaküs sayesinde basit işlemler daha hızlı şekilde halledilebiliyordu. Günümüzdeki teknolojiyle donatılmış bilgisayarlar yanında çocuklar için üretilmiş bir oyuncak gibi kalan abaküs, o dönemde büyük kolaylıkları beraberinde getirmişti. Zaman içerisinde işlemleri daha hızlı yapmak ve karmaşık işlemleri çözebilmek için basit şekilde toplama, çıkarma, çarpma, bölme yapabilen büyük makinalar gelişti.

Fark makinası ilk makinalardan birisiydi ve yaptığı işlemleri kâğıda yazabiliyordu. Hesap makinaları da basit düzeydeki bilgisayarlar olarak görülmektedir ve zaman içerisinde bu cihaz da kök alma gibi daha karmaşık işlemleri yapabilecek şekilde geliştirildi. Tüm bu icatların mekanizmaları günümüzdeki formuna yakın ilk elektronik bilgisayar modelinin de gelişmesine büyük katkılar sağladı.

ENIAC’ın Hesaplama Kapasitesi

ENIAC bir sayının görüntüsünü ayırabiliyor, eşitlikleri karşılaştırabiliyor, çarpabiliyor, bölebiliyor, toplayabiliyor, çıkartabiliyor ve kare kökleri hesaplayabiliyordu. ENIAC'ın akümülatörleri (ön kayıt bölgeleri) hem toplama hem de hafıza işlevi görüyordu. ENIAC'a veriler bir IBM kart okuyucusu aracılığı ile veriliyordu. İşlenmiş veriler ise yine bir IBM delikli kart makinesi sayesinde alınıyordu ve bu kartlar yine IBM’in üretmiş olduğu bir delikli kart okuyucu tarafından (buna benzer bir örnek IBM 405 olabilir) deşifre ediliyordu.

O günlerde 60 saniye yol alan bir topun rotasının hesaplanması için, yaklaşık 20 saatlik çalışma gerekiyordu. ENIAC bu hesaplama süresini 15 saniyeye indirdi. Bir saniyede yapabildiği toplama işlemi akümülatör başına 5.000 adetti (toplam 100.000 adet). Saniyede yapabildiği çarpım işlemi 385, bölme veya karekök alma işlemi ise 38 adetti. Geçici hafızasında sadece 200 sayıyı saklayabiliyordu.

“İlk bilgisayar kaç kilo?” diye soracak olursanız, tam 50 ton ağırlığındaydı! Yapımında 18 bin adet tüp kullanılmıştı ve bu sebeple çok büyüktü. Kurulabilmesi için 167 metrekarelik bir alana ihtiyaç duyuluyordu. 150 kwatt güçle çalışan bu alet, saniyede 5.000 toplama işlemi yapabilecek kapasiteye sahipti. 6.000 adet kablosu bulunuyordu ve çalışabilmesi için tümünün elle fişe takılması gerekiyordu. Yani fonksiyonel olsa da, günümüzdeki konforlu kullanım imkânlarından çok uzaktı. Maliyeti ise 500 bin dolar olarak belirtilmişti.

İlk bilgisayar ENIAC atılacak olan bir füze için gereken hesaplamaları 15 saniye gibi kısa bir sürede yapabiliyordu. 1955 yılına kadar çok çeşitli işlemler ve hesaplamalar için kullanılan ENIAC, kendisinden daha üstün, daha küçük ve daha pratik hesaplayıcılar üretildiği için bu yıldan sonra kullanılmadı. Tarihteki ilk bilgisayar olarak kayıtlara geçen bu cihaz, hala günümüz bilgisayar anlayışı için basit işlemler yapabilen bir hesap makinası olarak kalıyordu. Bu sebeple, gelişimi ivme kazanarak devam etti.

İlk Kişisel Bilgisayar

Üretilen bilgisayar oldukça büyük yapıda, fazla yer kaplayan, ağır ve bir uzman tarafından yönlendirilerek kullanılması gereken yapıyaydı. Bu bilgisayarın kişiselleştirilmesi için ekran ve klavye gibi eklentilere ihtiyacı vardır ve kişinin tek başına herhangi bir yardım almadan kullanabiliyor olması gerekir. Bilgisayarın küçülerek kişisel hale getirilmesi için işlemciye ihtiyaç vardır.

İlk işlemci Intel tarafından üretildi. 1971 yılında Intel 4004 tek mikroçipli işlemcisini piyasaya sürdü. İlk kişisel bilgisayar bu sayede üretildi. Bazı kaynaklar ilk kişisel bilgisayarı Altair 8800 olarak göstermektedir fakat bu bilgisayarın klavyesi ve ekranı yoktur. İlk kişisel bilgisayar IBM firmasının 1975 yılında ürettiği PC oldu. 25 kilo ağırlığındaydı, ekrana ve klavyeye sahipti. İlk masaüstü bilgisayar ise Apple tarafından 1984 yılında piyasaya sürüldü. Macintosh adı verilen bu cihaz, yani Mac, Steve Jobs tarafından tanıtılmıştı. İlk dizüstü bilgisayar modelleri ise Sony ve Compaq firmaları tarafından üretilmiştir. 

Türkiye’de İlk Bilgisayar

Dünyadaki ilk bilgisayar olan ENIAC modelinden sonra çalışmalar hız kesmeden devam etti. Gelişmiş bilgisayarlara ihtiyaç duyan Türkiye’ye ise bilgisayar ilk kez 1960 yılında geldi. O zamanlar Karayolları Umum Müdürlüğü, yani şimdiki haliyle Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından IBM firmasından satın alındı.

IBM 650 Model I ismiyle bilgisayarla tanışan Türkiye, o zamanlar yol yapımı konusunda yoğun çalışmalar içerisindeydi. Ülkedeki karayolu ağı fazla gelişmemişti ve hükümet bununla özel olarak ilgileniyor, ulaşım ağı kurmaya çalışıyordu. “Türkiye’de ilk bilgisayar nerede kullanıldı?” sorusu işte bu yol yapımıyla yakından ilişkilidir. Çünkü o dönemde yol yapım ve asfalt çalışmaları konusunda şehirlerarası mesafelerde iş yapıldığından, yüksek hesaplamalara ihtiyaç duyuluyordu.

Türkiye’de ilk bilgisayar kullanımı sayesinde Polatlı-Sivrihisar yolu yapıldı. Ankara-Eskişehir arasında bir ulaşım bölgesini kapsayan bu yol 63 kilometre uzunluğundaydı ve gereken hesaplamalar IBM 650 Model I ile yapıldı. Normal şartlarda 3-4 ay kadar süren hesaplamalar bilgisayar sayesinde 1 saat kadar sürdü ve vakit kaybının önüne geçilerek yolun yapımı tamamlandı.