Davranış Bilimleri ve Sosyoloji İlişkisi

01.04.2022 / Eğitim

Sosyoloji bireysel davranışların yerine sapkın grup davranışlarından, endüstriyel organizasyonlara kadar birçok konu üzerinde çalışır.

Sosyoloji bireysel davranışlar yerine aile, din grupları, sapkın grup davranışı, siyasal gruplar, endüstriyel organizasyonlar, ekonomi ve eğitim gibi konular üzerinde çalışır. Dolayısıyla sosyoloji insanın hiçbir zaman ve hiçbir yerde tek başına olmadığı, daima bir grup içerisinde yer aldığı düşüncesinden hareket eder. Böylece sosyoloji bir toplum içinde yaşayan insanların davranış kalıpları ve biçimleri üzerinde yoğunlaşır. Sosyologlar ise toplum, toplumsal kurumlar ve insan ilişkileri üzerinde çalışan kişilerdir.

Sosyoloji, sosyal grup davranışı ve sosyal süreçlerle ilgilenir. Grup değerleri, normlar, rol çatışmaları, grup ihtiyaçları, grup uyum ya da sosyalleşme aşamasında yaşanan süreçler, sosyal kabul süreci ve sosyal amaçların gerçekleştirilmesi gibi konular sosyoloji biliminin konuları içerisinde yer alır. Toplumlar, kurumlar, örgütler ve gruplar sosyolojinin başlıca inceleme alanlarıdır. Sosyoloji, grupların, ailelerin ve toplumların yaşam tarzlarını, sosyal tabakalaşma ve sosyal değişim kuramları gibi konuları inceler. Birey sosyolojinin doğrudan konuları arasında yer almaz. Sosyal gruplar ve sosyal süreçlerle ilgili kuramlar geliştirir. Sosyolojinin temel konusu;

• Sosyal grupları
• Sosyal örgütleri
• Sosyal gruplarda ve sosyal örgütlerdeki değişimi incelemektir

Sosyoloji, esas olarak toplumun yapısını, toplumu oluşturan gruplar ve insanlar arasındaki ilişkileri, sosyal grup davranışı ve sosyal süreçleri inceler. Grup değerleri, normlar, roller, rol çatışmaları, grup ihtiyaçları, gruba uyum ya da sosyalleşme aşamasında yaşanan süreçler, sosyal kabul süreci ve sosyal amaçların gerçekleştirilmesi gibi konular sosyoloji biliminin konuları içerisinde yer alır. Toplumlar, kurumlar, örgütler ve gruplar sosyolojinin başlıca inceleme alanlarıdır. Bireyin davranışlarını ise birey-çevre ilişkisi bağlamında ele alır. Bireyin en yakın toplumsal çevresi gruptur, birey kendisini grupla özdeşleştirir.

Sosyologlar birbirinden izole olarak yaşayan kişilerle değil, aksine birbirini etkileyen, iletişim kuran, diğer bir ifadeyle bir sosyal ortam içinde ilişki kurarak yaşayan gruplarla ilgilenir. İnsanlar, diğer insanlarla ilişkide bulunurken sanki bir oyun çerçevesinde belirli kurallar koymaktadırlar. Bunlar zamanla onların yaşamlarında belirleyici olmaktadır. Sosyoloji bir grup içinde insanların grupsal davranışlarını inceler.

Sosyolojinin Önemli Bazı Alt Dalları

Sosyolojinin alt dalları toplumsal kuralların çoğalması, bilgilerin giderek farklılaşması ve çeşitlenmesi, üretim ilişkileriyle uzmanlık alanlarının artması gibi nedenlerden doğmaktadır. Bu alt dalları aşağıdaki gibi açıklayabiliriz:

Bilgi Sosyolojisi: Bilginin toplumsal gelişme ve değişmedeki rolünü ortaya koymaya çalışan bir bilim dalıdır. Sosyolojinin en önemli dallarından biri, bilgi sosyolojisidir. Sosyal ve kültürel yapıları ve bu yapılara uygun düşen bilgi türlerini araştırır. Bu bilim dalında çalışan sosyologlar araştırmalarını daha çok; uygarlık, kültür, toplum, sınıf ve grup türleri ile bilgi üzerinde etkili olan toplumsal etmenler üzerinde yoğunlaştırmaktadırlar.

Sanayi Sosyolojisi: İş yerinin güvenliği, yapısı, verimlilik, sendikalaşma hareketleri, sanayi ve toplum ilişkileri, işçi-işveren ilişkileri gibi konuları inceler. Kısacası sanayi sosyolojisi iş ve endüstri sorunlarıyla uğraşmakta ve bunların örgütlenme biçimlerini incelemektedir.

Kent Sosyolojisi: Kentlerin toplum bütünlüğü içindeki yerleri ve oluşum, işleyiş ve değişimini inceleyen sosyolojinin bir dalı. Kentlerin oluşumu, kent yaşamının insan ve toplum üzerindeki etkileri, konutları, kentsel yaşam ve kentsel yaşamın doğurduğu sorunlar, yeni kentlerin kuruluşu ve gelişmesi, kentlerin yerleşim düzeni gibi konuları inceler.

Hukuk Sosyolojisi: Hukuk belirli bir toplumda, grupların toplumsal ilişkileri ve eylemleri üzerinde emredici, kuralcı ve yaptırımcı bir etki yapar. Hukuk sosyolojisi, özellikle hukuk, halkın gelenek ve kurallarını, ahlâkın ayırt etmede yükümlülük düşüncesinin gelişiminde, suçluluk, ailenin evrimi ve boşanma, yetki ve sorumluluk alanlarında önemli sonuçlar almıştır. Hukuk sosyolojisi toplumların yapılarıyla, bu toplumlarda geçerli olan hukuk yasaları arasındaki toplumsal ilişkileri inceler.

Siyaset Sosyolojisi: Toplumlarda, toplumsal gruplarda siyasal erkin toplum bütünü içindeki yeri ile oluşum, işleyiş ve değişimini düzenlilikleri içinde inceleyip açıklamayı amaçlayan toplum-bilim kesimidir. Toplumların yapılarıyla siyasal rejimler arasındaki ilişkileri incelemek, bir siyasal rejim tipolojisine ulaşmak, siyasal parti tiplerini, parti komisyonlarını ve parti sistemlerini incelemek, siyaset sosyolojisinin konularını oluşturur.

Eğitim Sosyolojisi: Eğitim düzeninin yapısını, kurumlarını ve işleyişini düzenlilikleriyle inceleyen toplumbilim dalı. Belirgin bir toplumsal yapı içindeki eğitim sorunlarına ilişkin araştırmalar yapan bir disiplindir. Eğitimde fırsat eşitliği ve bölgeler arası dengesizliklerin giderilmesi gibi çağın zorunlu kıldığı temel toplumsal ilkeleri belirlemeye gayret eder.

Davranış Bilimleri ve Sosyal Psikoloji İlişkisi

Kişiler arası ilişkiler bireysel amaçları etkileyerek davranışları yönlendirmektedir. Kişi bazen diğer insanların etkisiyle gerçekçi davranmaktan ziyade, duygusal davranabilmektedir. Burada grubun birey üzerindeki sosyal psikolojik etkisinden söz ediliyor demektir. Sosyal psikologlar, insan ilişkileri üzerinde durarak ilişki ve etkileşim koşullarının iyileştirmesine, insanlara daha uyumlu ilişkiler geliştirebilmenin yollarını göstermeye çalışırlar.

Sosyal psikoloji bireyin kişilik oluşumunda sosyal ve kültürel çevresinin etkilerini, sosyalleşmesini, sosyal tutum ve değerlerini, grup içi ve gruplar arası iletişim ve etkileşimi inceleme konusu yapar. Sosyal psikolojinin hedefi grup içerisinde insanın varlığını ve onun sosyalleşmesini sağlamaktır. İnsan zihinsel, duygusal ve motivasyonel gelişimini, hayatta kazanacağı statü ve rollerini bir grupta sosyalleşme süreciyle öğrenmektedir.

Bazı bilim adamlarına göre, sosyal psikoloji ile ilgili bütün tanımlarda sosyal etki üzerinde durulmasına rağmen, bu konuda iki akım (psikolojik sosyal psikoloji akımı ve sosyolojik sosyal psikoloji akımı) oluşmuştur. Birinci akımda kişi ön plana çıkartılırken, diğerinde sosyal etkileşim ve çevre ön plâna çıkartılmıştır. Biçimsel bu tartışma, sosyal psikolojinin başlangıç tarihi (1908) itibariyle yapılagelmiştir.

Psikolojik sosyal psikoloji akımı, olayları içten dışa, bireyden çevreye doğru inceler. Temel amaç, bireyin davranışını ve bunun nedenlerini sosyal çevre içinde farklı birey düzeyinde anlamak ve açıklamaktır. Burada incelenecek olan bireydir. Sosyolojik sosyal psikoloji akımı ise olayları dıştan içe, çevreden bireye doğru ele almaktadır. Araştırma birimi, bireyden daha geniş olan sosyal çevre ya da gruptur. Sosyal psikoloji insanların davranışlarını sosyal ve kültürel ortam içinde inceleyen psikoloji dalıdır. Allporta’a göre sosyal psikoloji; bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarının, başkalarının gerçek ya da hayal edilen varlığından etkileniş tarzını anlama ve açıklama çabasıdır.

Muzaffer Şerif’e göre sosyal psikoloji, sosyal uyaran durumlarıyla ilgili bireylerin deneyim ve davranışlarının bilimsel incelemesidir. Sosyal uyaran durumları, insanlar, bireyler, gruplar ve sosyo kültürel ortamın öğelerinden oluşur. Bireyin deneyim ve davranışları, algılama, yargıda bulunma, öğrenme, hatırlama, hayal kurma, imgeleme, düşünme, isteme ve eyleme geçme gibi psikolojik etkinlikleri içerir ve incelemeyi gerektirir. Sosyal uyaran durumlarının özellikleri, sosyal psikolojinin en önemli boyutlarından birisini oluşturur.

Sosyal psikoloji küçük grupların bireysel davranış üzerindeki etkilerini inceleyen disiplindir. Sosyal psikolojinin yoğunlaştığı en önemli konu “sosyal etkileşim”dir. Sosyal psikoloji kişinin tutum ve davranışlarını, içinde bulunduğu sosyal çevredeki gelişimini, çevresinin kendisine ve kendisinin diğer kişilere etkisini inceler. Tutumlar, iletişim, liderlik gibi konularda önemli yer tutar.

Günümüzde insan, yoğun bir etkileşim ortamı içerisindedir ve bulunduğu çevreye uygun davranışlar göstermek durumunda kalmaktadır. Güncel yaşamın temelinde sosyal etkileşim bulunmaktadır ve bireysel, sosyal veya grupsal tatmin bu etkileşimin sonucunda ortaya çıkmaktadır. Birey öncelikle kendi istekleri ve yeteneklerine kısaca kişiliğine göre çevresel etkileşim göstermektedir. Psikolojinin alt dalları bireyin davranışı ve yaşantısını kendi araştırma alanları içinde tutarken, sosyoloji ve alt dalları ise bireyin grup içindeki davranışlarını ve değişimini inceleme konusu yapar. Sosyal psikoloji ise kişiler arası etkileşimlerle uğraşır. Psikolojinin gibi gruptan veya toplumdan bağımsız birey tekiyle ilgilenmediği gibi, sosyoloji gibi bireyden bağımsız grup veya toplumla da ilgilenmez.

İnsan benzersiz bir fizyolojik ihtiyaç örüntüsüne ve doyum düzeyine sahiptir. Bu nedenle bireyin kendi üzerindeki etkileri organize edişi benzersizdir. Her bireyin yaşamı boyunca karşılaştığı sosyal etkilerin belirli örüntüleri kişiden kişiye değiştiğinden, kişinin bu etkilere tepki olarak geliştirdiği güdü kalıpları kişiye özgü olmaktadır. Ayrıca kişinin ihtiyaçları ve duyumlarının işleyişinde

Sosyal Psikolojinin İki Boyutu

Sosyal psikoloji tarihinde, bireysel yaklaşım taraftarları ile kültürel yaklaşım taraftarları arasında köklü bir tartışma yapılagelmiştir. Bu yaklaşımlardan birisi, sosyal fenomenleri, kültürü ve sosyal sistemleri, bireysel değişimlerinin bir sonucu olarak görmüştür. Karşıt görüş ise bireyi sosyal etkilerin pasif bir alıcısı olarak değerlendirmiştir. Bugün için her iki görüş de tek yönlü ve eksiktir. Sosyal psikolojinin bu iki özelliği, bu alanda psikolojik sosyal psikoloji ve sosyolojik sosyal psikoloji akımlarını doğurmuştur.

Psikolojik Sosyal Psikoloji: Üzerinde durduğu konuları içten-dışa (bireyden-çevreye) doğru inceler. Buradaki amaç, kişinin davranışlarını ve bunun nedenlerini sosyal çevre içinde fakat kişi düzeyinde (mikro) açıklamaktır. Burada birey sosyal çevresinde incelenir. Bireyin toplum tarafından etkilenen tutumları, güdüleri, duyguları, öğrenmeleri ve algıları konu edilir.

Sosyolojik Sosyal Psikoloji: Burada olaylar dıştan içe (çevreden- bireye) doğru incelenmektedir. Araştırma birimi, bireyi de içine alan sosyal çevre ya da gruptur. Yaklaşım, kişinin iç psikolojik olaylarına değil; kişiler arası olaylara, grup düzeyine yöneliktir. Daha çok sosyolojiye yakın olan bu görüş, sosyal psikolojiyi sosyolojinin bir alt dalı olarak görür.