İdare Hukuku Yaptırımları

13.10.2023 / Genel

İdare hukuku, teknik anlamda idarenin görev ve yetkileri ile birlikte, idarenin faaliyetlerini, idare ile birey arasındaki ilişkiyi ve idarenin denetlenmesini konu edinen bir alandır.

İdare, kendi sahası içerisinde kalan alanlarda muhataplarına yönelik olarak kendi çizmiş olduğu kurallara aykırı davranılması hâlinde, zorlayıcı, caydırıcı nitelikte kararlar alabilir.

İdarenin bu anlamda kendi koymuş olduğu normlara aykırı davranması hâlinde, tek taraflı olarak yaptırım uygulama yetkisi vardır. Ancak bu yaptırımlar, cezai yaptırımlardan farklı olarak yargısal kuruluşlar yani mahkemeler aracılığı ile değil, idari birimlerce tesis edilmektedir.

Bu nedenle idari yaptırımlar, idari işlem niteliğindedir ve yargısal denetimleri mahkemeler yoluyla yapılır. İdari yaptırımların amacı, idarenin kendi iç işleyişine yönelik olarak konulmuş olan kuralların uygulanabilirliğini sağlamaktır.

İdari yaptırımları, daha iyi açıklayabilmek için ceza yaptırımları ile karşılaştırarak açıklamak gerekmektedir.

• Ceza hukuku kapsamında verilen cezalarda amaç, toplumsal düzeni korumak iken idari yaptırımlarda amaç, idarenin iç işleyişini ve idari düzeni korumaktır.
• Cezai yaptırımlar, mahkeme kararları ile verilmekte iken idari yaptırımlar, idari işlemler yolu ile verilmektedir. Bu nedenle idari yaptırım kararlarına karşı mahkemelerde dava açılabilmesi, itiraz edilebilmesi mümkündür.
• Cezai yaptırımlar, “suç” karşılığında verilebilir. Bir başka ifade ile bir davranışın cezaya çarptırılabilmesi için kanunda “suç” olarak tanımlanmış olması gereklidir. İdari yaptırımlar ise, kabahatlere, idarenin “disiplin düzenine” ilişkin olarak koymuş olduğu kurallara karşı işlenen fiillere verilebilir. Memurlara, öğrencilere verilen disiplin cezaları gibi.
• Cezalar kefaret, çektirme, caydırma amaçlarını gerçekleştirmeye çalışırken, idari yaptırımlar kişiye görev ve yükümlülüklerini hatırlatmayı amaçlamaktadır.
• İdari yaptırımların tesis edilmesinde, cezaların yasallığı ilkesi geçerlidir. Yani kanunda yaptırım olarak belirtilmeyen bir husus, muhatabına uygulanamaz. Ancak hukuka aykırı fiilin tanımı ve tayininde yorum, kıyas serbesttir. Ceza yaptırımlarında ise hem suçun tanımında hem de hangi cezanın verileceği konusunda takdir yetkisi olamaz. Bu hususlarda kıyas, yorum yapılamaz. Kanun koyucu suçun ne olduğunu ve bu suça verilecek olan cezanın tayinini yapmak zorundadır.

Cezai yaptırımlar, hürriyeti bağlayıcı nitelikte olabilir. Hapis cezalarının ana özelliği, kişiyi özgürlüğünden mahrum bırakıcı nitelikte olmasıdır. İdari yaptırımlar ise, kişiyi hürriyetinden mahrum bırakamaz. İdareler, hapis cezası veremezler.

İdari yaptırımların temel özellikleri şunlardır:

• İdari yaptırımlar, idarenin bir yargı kararına gerek olmadan, yasaların açıkça verdiği bir yetkiye dayanarak uygulanır.
• İdari yaptırımlar, idari bir işlemle uygulanır.
• İdari yaptırımlar, hukuka aykırı davranışlara karşı uygulanır.
• İdari yaptırımlar, kamu düzenini, kamu güvenliğini ve kamu sağlığını korumak, kamu hizmetlerinin düzenli ve verimli bir şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla uygulanır.

İdari yaptırımlar, uygulanma şekline göre iki ana gruba ayrılabilir:

• Zorunlu yaptırımlar: Bu yaptırımlar, idarenin bir işlemle uyguladığı ve karşı tarafın yerine getirmesi zorunlu olan yaptırımlardır. Örneğin, bir işletmenin ruhsatını iptal etmek, bir kişinin bir yere girişini yasaklamak gibi.
• İhtiyari yaptırımlar: Bu yaptırımlar, idarenin bir işlemle uyguladığı ancak karşı tarafın yerine getirmesi zorunlu olmayan yaptırımlardır. Örneğin, bir işletmenin uyarılması, bir kişinin bir ceza ödemesi gibi.

İdari yaptırımlar, uygulanma amacına göre de üç ana gruba ayrılabilir:

• Regülatif yaptırımlar: Bu yaptırımlar, kamu hizmetlerinin düzenlenmesi ve yürütülmesi amacıyla uygulanan yaptırımlardır. Örneğin, bir işletmenin denetimi, bir kişinin bir belge alması gibi.
• Kabahatler: Bu yaptırımlar, hafif hukuka aykırı davranışlara karşı uygulanan yaptırımlardır. Örneğin, bir kişinin çevreyi kirletmesi, bir kişinin trafik kurallarını ihlal etmesi gibi.
• Disiplin cezaları: Bu yaptırımlar, kamu görevlilerinin mesleki görevlerini yerine getirmediği durumlarda uygulanan yaptırımlardır. Örneğin, bir kamu görevlisinin açığa alınması, bir kamu görevlisinin disiplin cezası alması gibi.

İdari yaptırımlara karşı yargısal denetim, idari yargı tarafından yapılır. İdari yaptırım kararlarına karşı, itiraz veya dava yoluyla yargı yolu açıktır.

İdari yaptırımlar, kamu düzenini ve kamu yararını korumak amacıyla uygulanan önemli bir hukuksal araçtır. İdari yaptırımların hukuka uygun ve hakkaniyetli bir şekilde uygulanması, demokratik bir hukuk devletinin temel unsurlarından biridir.

Türkiye'de idari yaptırımlar, temel olarak şunlardır:

• Para cezası: İdari yaptırımların en yaygın türüdür. Bir kişiye veya kuruluşa, hukuka aykırı davranışı nedeniyle bir miktar para cezası verilmesi şeklinde uygulanır.
• Ruhsat iptali: Bir kişiye veya kuruluşa verilen ruhsatın geri alınması şeklinde uygulanır.
• Kapatma: Bir işletmenin veya kuruluşun faaliyetine son verilmesi şeklinde uygulanır.
• Yükümlülük altına sokma: Bir kişiye veya kuruluşa, hukuka aykırı davranışı nedeniyle birtakım yükümlülüklerin yerine getirilmesi şeklinde uygulanır.
• İdari işlem tesisinin yasaklanması: Bir kişiye veya kuruluşa, belirli bir işlem tesis etmesinin yasaklanması şeklinde uygulanır.
• Tescil iptali: Bir kişiye veya kuruluşa ait bir tescil kaydının iptal edilmesi şeklinde uygulanır.

İdari Yaptırımlara Karşı Yargısal Denetim

İdari yaptırımlara karşı yargısal denetim, idari yargı tarafından yapılır. İdari yaptırım kararlarına karşı, itiraz veya dava yoluyla yargı yolu açıktır.

İdari yaptırım kararlarına karşı itiraz, idari işlemin verildiği idareye yapılır. İtiraz mercii, idari işlemin kaldırılmasına, değiştirilmesine veya onanmasına karar verebilir.

İdari yaptırım kararlarına karşı dava, idari mahkemelerde açılır. İdari mahkemeler, idari işlemin hukuka aykırı olup olmadığını inceler ve karar verir.

İdari yaptırım kararlarına karşı yargısal denetim, idari yaptırımların hukuka uygun ve hakkaniyetli bir şekilde uygulanmasını sağlar.

İdari Yaptırım Para Cezası

İdari yaptırım para cezası, kabahat karşılığında kanunda öngörülen ve kanunda açıkça gösterilen idarî kurul, makam veya kamu görevlileri tarafından verilen karar uyarınca kişiden alınan parasal nitelikte yaptırım şeklinde tanımlanabilir.

İdari yaptırım para cezası, idari yaptırımların en yaygın türüdür. Bir kişiye veya kuruluşa, hukuka aykırı davranışı nedeniyle bir miktar para cezası verilmesi şeklinde uygulanır.

İdari yaptırım para cezasının türleri şunlardır:

• Maktu para cezası: Kanunda kesin bir miktar olarak belirlenmiş para cezasıdır.
• Nispi para cezası: Kanunda alt ve üst sınırları gösterilmek suretiyle belirlenmiş para cezasıdır. Bu durumda, idari para cezasının miktarı belirlenirken işlenen kabahatin haksızlık içeriği ile failin kusuru ve ekonomik durumu birlikte göz önünde bulundurulur.

İdari yaptırım para cezasının miktarı, işlenen kabahatin ağırlığına, failin kusur durumuna ve ekonomik durumuna göre belirlenir.

İdari yaptırım para cezasının uygulanma koşulları şunlardır:

• Kabahat olması: İdari yaptırım para cezası, kabahat karşılığında uygulanır. Kabahat, kanunda karşılığında idari yaptırım uygulanması öngörülen haksızlıktır.
• Hukuka aykırılık olması: İdari yaptırım para cezası, hukuka aykırı bir davranışa karşı uygulanır.
• Suç olmaması: İdari yaptırım para cezası, suç karşılığında uygulanmaz. Suç, kanunda karşılığında ceza verilmesi öngörülen haksızlıktır.
• İdarenin yetkisi olması: İdari yaptırım para cezası, idarenin bir yetkisi olarak uygulanır.

İdari yaptırım para cezasına karşı yargısal denetim, idari yargı tarafından yapılır. İdari yaptırım kararlarına karşı, itiraz veya dava yoluyla yargı yolu açıktır.

İdari yaptırım para cezasının itiraz ve dava yolları şunlardır:

• İtiraz: İdari yaptırım kararlarına karşı, idari işlemin verildiği idareye itiraz edilebilir. İtiraz mercii, idari işlemin kaldırılmasına, değiştirilmesine veya onanmasına karar verebilir.
• Dava: İdari yaptırım kararlarına karşı, idari mahkemelerde dava açılabilir. İdari mahkemeler, idari işlemin hukuka aykırı olup olmadığını inceler ve karar verir.

İdari yaptırım para cezası, hukuka aykırı davranışlara karşı uygulanan önemli bir yaptırım türüdür. İdari yaptırım para cezasının hukuka uygun ve hakkaniyetli bir şekilde uygulanması, kamu düzenini ve kamu yararını korumaya yardımcı olur.

İdari Yaptırım Ruhsat İptali

İdari yaptırım ruhsat iptali, bir kişiye veya kuruluşa verilen ruhsatın geri alınması şeklinde uygulanan bir idari yaptırımdır.

İdari yaptırım ruhsat iptalinin nedenleri şunlardır:

• Ruhsatın verilmesine esas teşkil eden şartların ortadan kalkması: Örneğin, ruhsat verilen işyerinin faaliyetine son verilmesi, ruhsat verilen aracın trafiğe çıkmasının yasaklanması gibi.
• Ruhsat sahibinin ruhsat şartlarını ihlal etmesi: Örneğin, ruhsat verilen işyerinde izinsiz tadilat yapılması, ruhsat verilen araçla trafik kurallarının ihlal edilmesi gibi.

İdari yaptırım ruhsat iptalinin sonuçları şunlardır:

• Ruhsat sahibinin ruhsata dayanarak yaptığı faaliyetlerin sona ermesi: Örneğin, ruhsat verilen işyerinin faaliyetine son verilmesi, ruhsat verilen aracın trafiğe çıkmasının yasaklanması gibi.
• Ruhsat sahibinin ruhsatın yenilenmesi için tekrar başvuruda bulunmasının zorunlu olması: Örneğin, ruhsat verilen işyerinin faaliyetine yeniden başlaması için yeni bir ruhsat alınması gibi.

İdari yaptırım ruhsat iptaline karşı yargısal denetim, idari yargı tarafından yapılır. İdari yaptırım kararlarına karşı, itiraz veya dava yoluyla yargı yolu açıktır.

İdari yaptırım ruhsat iptalinin itiraz ve dava yolları şunlardır:

• İtiraz: İdari yaptırım kararlarına karşı, idari işlemin verildiği idareye itiraz edilebilir. İtiraz mercii, idari işlemin kaldırılmasına, değiştirilmesine veya onanmasına karar verebilir.
• Dava: İdari yaptırım kararlarına karşı, idari mahkemelerde dava açılabilir. İdari mahkemeler, idari işlemin hukuka aykırı olup olmadığını inceler ve karar verir.

İdari yaptırım ruhsat iptali, kamu düzenini ve kamu yararını korumak amacıyla uygulanan önemli bir yaptırım türüdür. İdari yaptırım ruhsat iptalinin hukuka uygun ve hakkaniyetli bir şekilde uygulanması, kamu düzeninin ve kamu yararının korunmasına yardımcı olur.

İdari yaptırım ruhsat iptalinin örnekleri

• İşyeri açma ve çalışma ruhsatı: İşyeri açma ve çalışma ruhsatı verilen işyerinde izinsiz tadilat yapılması, ruhsat verilen işyerinde sağlık ve güvenlik kurallarına uyulmaması gibi nedenlerle işyeri açma ve çalışma ruhsatı iptal edilebilir.
• Araçların trafik tescil belgesi: Araçların trafiğe çıkmasının yasaklanması, araçların trafik kurallarına uyulmaması gibi nedenlerle araçların trafik tescil belgesi iptal edilebilir.
• Silah ruhsatı: Silah ruhsatı sahibinin silahı izinsiz olarak kullanması, silah ruhsatı sahibinin ruhsat şartlarını ihlal etmesi gibi nedenlerle silah ruhsatı iptal edilebilir.
• Ticari faaliyet ruhsatı: Ticari faaliyet ruhsatı sahibinin ruhsat şartlarını ihlal etmesi, ticari faaliyet ruhsatı sahibinin vergi borçlarını ödememesi gibi nedenlerle ticari faaliyet ruhsatı iptal edilebilir.

İdari yaptırım ruhsat iptali işlemlerinin hukuki dayanağı

İdari yaptırım ruhsat iptali, 5326 sayılı Kabahatler Kanunu'nun 17. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, "Ruhsatın verilmesine esas teşkil eden şartların ortadan kalkması veya ruhsat sahibinin ruhsat şartlarını ihlal etmesi halinde, idari yaptırım olarak ruhsat iptal edilir."