Kızılderililer Türk Mü?

10.11.2019 / Tarih / Kültür / Sanat

Kuzeydoğu Nebraska’da yaşayan yerli kabile “Omaha”lara ait olan bir geleneksel kıyafet, Kızılderililer Türk mü tartışmasını alevlendirdi?

Omaha, ABD üzerinde bulunan Kuzeydoğu Nebraska ve Batı Iowa bölgelerinde ikamet eden ve resmî olarak da tanınan bir Orta Amerika yerli kabilesidir. Binicilik kültürünü benimseyen ilk kabile olma özelliğini taşıyan Omahalar, Avrupalı kaşiflerin ve özellikle Fransız ve Kanadalı gezginlerin ilgi odağı haline gelmiştir. Bu sebeple belirli bir zaman boyunca bu yerli halk, üst Missouri nehrinde bulunan diğer kabileler içinde kürk ticaretinin kontrolünü de sağlamıştır.

Bu ticari hakimiyetin sonucu olarak, bölge yerlilerine ait 19.yüzyıl geleneksel giyimi günümüze kadar ulaşmıştır. Fakat Joslyn Sanat Müzesi’nde yer alan bir ceket var ki, üzerindeki motiflerle, uzun zamandır üzerine konuşulan bir konuyu tekrar gündeme getirmiş durumda.

Türkçülük üzerine derleme yazılar oluşturan tarih araştırmacısı Kürşad Baytok, bu kıyafetle ilgili şunları söylüyor:

Kuzeydoğu Nebraska’da yaşayan Omaha adlı yerlilerden kalma eski bir giysi. Deri, ipek, boncuk ve kemiklerden yapılmış olan bu giysi Ay yıldız ile bezenmiş. Kuzey Amerika’nın ortasında “büyük ovalar” içinde yaşayan Omahalar, “ovalar bölgesi yerlileri” olarak da adlandırılır. Ne denkliktir ki ovalar bölgesinde yaşayan bu yerlilerin adı Omaha’dır. Oba/Ova [Oma/Obo] bilindiği üzere Türkçe kökenli bir sözcüktür ve “çevresine göre çukurda kalmış, az eğimli, geniş ve dar düzlükler, yaylalar” anlamındadır. Bu bölgelerde kurulan göçebe evlerine de ad olmuştur. “Omaha” yerli adı “Ovalı” anlamından öte değildir. Aynı bölgede yaşayan “AyOva” (Iowa) yerlileri ile de akraba olarak görülürler.

Joslyn Sanat Müzesi’nde yer alan arşiv bilgilerine göre durum biraz farklı irdelenmiş. Yukarıda irdelenen düşüncelere doğrudan karşıt değilse de, yapılan incelemeler olayları biraz farklı bir boyuta taşıyor.

Şöyle ki, geleneksel ova kültüründe görülen, tamamen bronzlaştırılmış, boncuk işlemeciliği ile görkemli bir şekilde dekore edilmiş geniş giysilerin, genellikle yerli olmayan, tüccar, asker ve diğer yerleşimciler için dikildiği belirtilmiş. Hatta, hediyelik ve turistik amaçla yapılan bu tarz kıyafetlerin ederinin de “500 dolar” civarında olduğu, yani yüksek meblağlarla tüketiciye sunulan değerli bir takım eşyalar arasında bulunduğu yine arşiv notları arasında.

Hatta, halen müzede sergilenen bu ceketin sahibiyle de ilgili çıkarımlarda bulunan uzmanlar olmuş. Omaha yerlileri tarihinde önemli bir yer edinen ve babası Fransız bir tüccar, dedesi son Omaha şefi Big Elk’in torunu olan Logan Fontenelle'e (1825-1855) ait olabileceği ihtimali üzerine duruluyor. Fransızca, İngilizce ve Omaha dillerine oldukça iyi bilen Fontenelle, döneminde ulusu adına çok önemli elçilik ve tercümanlık görevlerini üstlenmiş. Hatta, hem kan bağı hem de uğraşları nedeniyle bazı kesimler onu son Omaha şefi olarak dahi görmektedirler fakat babasının beyaz olması sebebiyle çoğu Omahalı bunu kabul etmemiştir. Yine de hizmetleri sebebiyle böylesine özgün bir kıyafetin kendisi adına üretilebilmiş olacağı söyleniyor.

Bununla birlikte, bu tarz kıyafetlerin, desenlerine ve boncuk renklerine bakıldığında, 19. yüzyıl ortalarında ova yerlilerin için tipik olabileceği ve Fontenelle’nin olsa dahi, bu kadar önemli bir pozisyondaki birinin rahatlıkla bu kıyafete ulaşabileceği de ihtimaller arasında yer alıyor.

Günümüze ulaşan bu bilgilerin pek azının yazılı ya da görsel kaynağa dayanması sebebiyle, sanırım Kızılderililerin Türk olabileceği konusundaki teori biraz daha gizemini koruyacak gibi.