Uluslararası Ticaret Kavramı ve Anlamı

18.12.2023 / Eğitim / Genel

Uluslararası ticaret, ülkeler arasında ekonomik ilişkilerin gelişmesine ve karşılıklı fayda sağlamasına yardımcı olur.

Bireylerin tüm ihtiyaçlarını kendi başlarına karşılama olanağının sınırlı olması gibi ülkelerin de mevcut kaynakları ile tüm vatandaşların ihtiyaçlarını karşılama olanakları sınırlıdır.

Bu durumda karşılıklı iş bölümü ve uzmanlaşma temelinde ekonomik işlemlerin alt dallarından biri olan uluslararası ticaret ön plana çıkmaktadır. Uluslararası ticaretin ülke ekonomileri üzerindeki etkisinin tarih boyunca sürekli artış göstermesi, dünya ekonomisinin geleceğini dengeli bir ticaret yapısına bağımlı bir hale getirmiştir.

Genel olarak uluslararası ticaret; mal, hizmet ve sermayenin belirli bir bedel karşılığında ulusal sınırlar dışındaki tüketici, firma ya da devlete ulaştırılmasını sağlayan alım-satım işlemlerinin tamamı olarak tanımlanmaktadır. Ticaret iki ülke arasında yapılırsa dış ticaret, iki ya da daha fazla ülke arasında yapılırsa uluslararası ticaret adını almaktadır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere uluslararası ticaretin kapsamında mal, hizmet ve sermaye akımını (alım-satımını) içeren ekonomik faaliyetler yer almaktadır.

Uluslararası ticaret, ülkeler arasında ekonomik ilişkilerin gelişmesine ve karşılıklı fayda sağlamasına yardımcı olur. Bir ülkenin ürettiği bir mal veya hizmeti diğer ülkelere satması, o ülkenin ürettiği mal veya hizmetin fiyatını yükselterek üreticileri ve ülke ekonomisini destekler. Diğer yandan, bir ülkenin üretmediği bir mal veya hizmeti diğer ülkelerden satın alması, o ülkenin tüketicilerinin ihtiyaçlarını karşılamasına ve ülke ekonomisini çeşitlendirmesine yardımcı olur.

Uluslararası ticaretin temelini, ülkeler arasında mal ve hizmetlerin serbest dolaşımını sağlayan kurallar ve düzenlemeler oluşturur. Bu kurallar ve düzenlemeler, genellikle uluslararası ticaret anlaşmaları ile belirlenir.

Uluslararası ticaretin başlıca türleri şunlardır:

• Mal ticareti: İki ülke arasında yapılan mal alışverişidir.
• Hizmet ticareti: İki ülke arasında yapılan hizmet alışverişidir.
• Sermaye ticareti: İki ülke arasında yapılan sermaye alışverişidir.

Ticari mal; insan ihtiyaçlarını karşılayan, alım satıma konu olarak fiyatlandırılan ve döviz gelir/gideri yaratan her türlü fiziki varlıktır. Gıda, hazır giyim ve dokuma, makine ve ulaşım araçları vb. gibi ekonomik mallar mal ticaretinin (görünür ticaretin) başlıca kalemleridir.

İktisadi açıdan malları; üretici-tüketici, dayanıklı-dayanıksız, ekonomik-serbest mallar, imalat sanayi kapsamında ham madde, ara malı, tamamlanmış (nihai) mallar ya da yatırım malları şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Ülkeler arası ekonomik işlemler içerisinde oldukça yüksek bir paya sahip olan uluslararası mal alım (ithalat) ve satımı (ihracat), ülkelerin ekonomik gelişmişlik düzeylerinin temel göstergelerinden biri konumundadır.

Ticari hizmet; genel kabul gören bir tanımlama olmamakla birlikte temel özelliklerinden hareketle hizmeti; dokunulamayan, heterojen olan, eş anlı üretilip tüketilen, değeri alıcı ve satıcı etkileşimiyle belirlenen, tüketicinin de üretim sürecine katıldığı, stoklanamayan ve sahipliği devredilemeyen bir faaliyet, performans ya da süreç olarak tanımlamak mümkündür.

Uluslararası hizmet ticareti (görünmez ticaret) kapsamında hizmetler geleneksel ve modern hizmetler şeklinde sınıflandırılabilmektedir. Bilgiye dayalı ve üretime yönelik olan modern hizmetler kapsamında, telekomünikasyon, mesleki ve teknik hizmetler, program yazılımcılığı, bilgi teknolojisi hizmetleri, mühendislik ve danışmanlık, AR-GE, veri yönetimi, finans, haberleşme vb. gibi hizmetler yer almaktadır. Geleneksel hizmetler kapsamında ise turizm, seyahat, taşımacılık, sosyal hizmetler, kiralama, dağıtım, perakende ticaret, kültür ve rekreasyon hizmetleri vb. gibi hizmetler bulunmaktadır.

Ticari sermaye; uluslararası ticari ilişkiler kapsamında iş gücü ve sermaye hareketleri de önemli bir yere sahiptir. Ancak uygulamada iş gücünden ziyade para ve sermaye akımlarının daha yoğun oldukları görülmektedir. Uluslararası ticaretin finansmanından kaynaklanmayan uluslararası sermaye giriş/çıkışları, bir ülkede yerleşik kişi ve kuruluşların başka bir ülkede yaptıkları fiziki yatırımlarla (üretim tesisleri, bina, arazi vb.) sınır ötesine aktardıkları mali fonlardan (yabancı tahvil, hisse senedi, hazine bonosu, mevduat hesabı vb.) oluşmaktadır. 1990’lı yıllarda yoğunlaşan finansal serbestleşme süreci ile birlikte uluslararası sermaye akımları son derece hızlı bir şekilde artmış ve mal ve hizmet ticaretinden daha hızlı bir gelişme göstermiştir.

Uluslararası ticaretin önemi, aşağıdaki faktörlerle açıklanabilir:

• Ekonomik büyümeyi teşvik eder: Uluslararası ticaret, ülkeler arasında mal ve hizmetlerin serbest dolaşımını sağlayarak ekonomik büyümeyi teşvik eder.
• Rekabeti artırır: Uluslararası ticaret, ülkeler arasındaki rekabeti artırarak tüketicilerin daha kaliteli ve daha düşük fiyatlı mal ve hizmetlere ulaşmasını sağlar.
• İşbirliğini artırır: Uluslararası ticaret, ülkeler arasındaki işbirliğini artırarak küresel barışı ve istikrarı destekler.

Uluslararası ticaretin temel ilkeleri şunlardır:

• Uluslararası ticaret, ülkelerin kendi çıkarları doğrultusunda gerçekleştirilmelidir.
• Uluslararası ticaret, ülkeler arasında karşılıklı fayda sağlamalıdır.
• Uluslararası ticaret, serbestçe ve adil bir şekilde gerçekleştirilmelidir.

Uluslararası ticaretin günümüz ekonomisindeki önemi giderek artmaktadır. Bu durum, küreselleşmenin ve ekonomik entegrasyonun etkisiyle açıklanabilir.