Temel Hak ve Özgürlüklerin Durdurulması

17.03.2021 / Genel

Savaş, seferberlik, şiddet olayları, deprem, salgın hastalıklar gibi olağanüstü hallerde temel hak ve özgürlükler durdurulabilir.

Savaş, seferberlik, şiddet olayları, deprem, salgın hastalıklar gibi olağanüstü hallerde temel hak ve hürriyetler (özgürlükler) normal dönemlere göre daha aşırı ölçüde sınırlandırılabilir. Hatta askıya bile alınabilir.

Olağanüstü (olağandışı) veya istisnai yönetim usulleri adı verilen böyle dönemler, temel haklara geçici olarak olağan rejimdekinden farklı kayıtlamalar getirilmesine yol açar.

İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS) 15 maddesi, taraf devletlerin savaş veya ulusun varlığını tehdit eden başka bir genel tehlike halinde durumun gerektiği ölçüde ve uluslararası hukuktan doğan yükümlülüklere ters düşmemek şartıyla, bu sözleşmede öngörülen yükümlülüklere aykırı tedbirler alabilmesine izin vermektedir.

İHAS’ın 15. maddesine T.C. Anayasası’nda da karşılık verilmiştir. 1892 Anayasası’nda bu söylemler çok değiştirilmemiştir. 1982 Anayasası’na göre temel hak ve özgürlüklerin durdurulması için şu şartların yerine getirilmesi gerekmektedir.

• Ülke genelinde olağanüstü hallerden bir tanesinin olması
• Milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemeli
• Ölçülülük ilkesine uyulmalı
• Sert çekirdek haklara asla dokunulmamalı

Sert Çekirdek Haklar (Dokunulamayan Haklar)

• Savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında kişinin yaşama hakkına dokunulamaz.
• Kişinin maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz. (İşkence Yasağı)
• Kimse din, vicdan düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz.
• Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez.
• Suçluluğu mahkeme kararı ile kanıtlanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. (Masumiyet Karinesi)

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 15. Maddesi

IV. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması

Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.

Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimsenin, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.