Davranış Bilimleri

04.11.2021 / Eğitim

Davranış bilimleri farklı biçimlerde sınıflandırılmışlardır. En genel sınıflama “doğa bilimleri” ve “sosyal bilimler”dir.

Doğa (fen) bilimleri başta fizik olmakla birlikte biyoloji, kimya gibi bilimlerdir. Doğa bilimleri doğada gerçekleşen biyolojik ve fiziksel olaylarla ilgilenir. Konusu daha çok doğaya egemen olan fizik kanunlarını saptamak ve varlığın biyolojik ve fiziksel temellerini sorgulamaktır. Sosyal bilimler ise insan yaşamını konu edinen bilimleri kapsar. Bu bilimler; psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, tarih, siyaset bilimi, ekonomi gibi bilimlerdir. Bu iki kategorinin dışında bir de matematik ve mantıktan oluşan formel bilimler vardır.

Bilimlerin sınıflandırılması çalışmalarında 1920'li yıllarda doğal bilimleri ve sosyal bilimler şeklinde ortaya konan iki kategori 1950'li yıllara gelindiğinde bilim adamlarının özel olarak insanı inceleme konusu yapan araştırmalarıyla farklı bir boyut kazanmaya başladı. İnsan davranışlarını farklı disiplinlerle açıklama ihtiyacının hissedilmesi bugün “davranış bilimleri” adını verdiğimiz bilimler setinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Berelson ve Steiner'e göre sosyal bilimler; antropoloji, ekonomi, tarih, siyaset bilimi, psikoloji ve sosyoloji gibi altı disiplini kapsayan bir bilimler grubudur.

Davranış kavramının konusunu oluşturan insan faaliyeti çeşitlilik gösterir. Davranış kavramı, söz konusu çeşitlilik içerisinde insanın gözlenebilen ve ölçülebilen eylemlerini inceler. İnsan davranışlarının önemli özelliklerinden biri, çok nedenli ve karmaşık olmasıdır. Davranış açısından her eylem ondan önce gelen birtakım koşulların sonucunda ortaya çıkar. İnsan davranışların incelenmesi insanların özel yaşamlarında olduğu kadar, örgütsel yaşamlarında da önemlidir. İnsan davranışlarının temellerini bilmeden örgütlerde verimli bir insan kaynakları yönetimi mümkün değildir.

Daha önce de ifade edildiği gibi davranış bilimleri birkaç bilim dalından oluşan bir bilimler seti veya grubudur. Dolayısıyla davranış bilimleri sosyal bilimler içinde konusu insan olan her bilim dalıyla şu ya da bu ölçüde ilgilidir. Temel amacı ise insanı anlamak, davranışlarının arkasındaki temel niyeti sorgulamak ve açıklamaya çalışmaktır. Burada şunu belirtmek gerekir ki davranış bilimleri sırf başkalarının davranışlarını açıklamayı amaç edinen bir bilim dalı değildir.

Davranış bilimleri şu sorulardan hareketle insan davranışlarını inceler:

• İnsan hangi durumda nasıl davranıyor?
• Neden o şekilde davranıyor, davranışının arkasındaki güdü ne?
• Davranışının amacı ve hedefi ne?
• İnsan davranışları arasında ortak yönler neler?
• Kültür ve davranış ilişkisi nedir?
• İnsan kendi davranışlarını değiştirebilir mi?

Şüphesiz bu soruları çoğaltmak mümkün; ancak bu soruların cevapları kısaca ifade edilecek olursa denebilir ki, insan davranışlarının bir nedeni vardır. Bu neden bir amaca dayalıdır ve insan belli kültürel ve genetik faktörlerin etkisinde davranışta bulunur. Ayrıca insan davranışları hem kişinin kendisi tarafından hem de çevre tarafından kontrol altına alınabilir. Burada esas olan çevrenin insan davranışlarını kontrol etmesi değil, kişinin kendini kontrol etmesi ve yönlendirmesidir. İnsan davranışlarını açıklayan davranış bilimleri daha önce de ifade edildiği gibi “Şöyle davranmalısın.”, “Böyle yapmamalısın.” tarzında etik veya ahlâk öğretilerinde rastlayabileceğimiz normatif ilkeler koymaz.

Kaynak: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi