Kültürün Unsurları

07.07.2023 / Kültür / Sanat / Eğitim

Kültür; insanlara geçmiş kuşaklardan miras kalan değer, norm, düşünce, tören, dünya görüşü ve davranış kalıplarını kapsar.

Her toplumun kültürü farklı olduğu gibi toplumların kültürleri de farklı kültür unsurlarından oluşur. Kültür ister yalın, ister karmaşık veya gelişmiş olsun kültürün unsurları; somut faktörlerden, kurumsal ilişkilerden veya manevî sistemlerden oluşur.

Kültürü oluşturan unsurları iki bakımdan ele alabiliriz. Bunlardan ilki genel kültürü oluşturan unsurlar, diğeri de örgüt kültürünü oluşturan unsurlardır. Kültürel antropologların üzerinde anlaştıkları genel kültür unsurları şunlardır:

Aile: Kişinin içinde doğduğu ilk çevresi, dilini ve alışkanlıklarını öğrendiği ilk kurumdur. Ailede kişi kültürün en önemli unsurlarından biri olan dili (Buna beden dili de dâhildir.), alışkanlıkları, geleneği, töreyi, büyük ve küçüklerle iletişim biçimlerini öğrenir. Aile, çocuğu özellikle okul çağına kadar yoğun biçimde ve sonraki yaşamında da belli ölçüde etkiler.

Dil: Dil davranışlarla birlikte kültürün önemli taşıyıcılarından biridir. Davranışların şekillenmesini sağlayan dildir. Dil aynı zamanda kültürün kuşaklar arası aktarımının da önemli aracıdır. Dil özellikle düşüncenin, duyguların ve anlayışların taşıyıcısıdır ve aynı medeniyete sahip olan toplumların farklı kültürlere sahip olmasını sağlayan faktörlerin başında gelir. Dil, duygu ve düşüncelerin ses, işaret, resim, yazı ve görüntü aracılığıyla iletilmesini sağlayan ve kendi içinde kuralları ve sürekliliği olan iletişim aracıdır.

Eğitim: İlkokuldan yüksek öğrenime kadar eğitim kurumlarında eğitim sürecinde kişi geçmiş nesillerin bilimsel birikimlerini öğrenme olanağı bulur. Böylece eğitim, beceri ve görgülerinin kuşaklar arasında aktarılmasında, kültürün değişmesi ve yeniden şekillenmesinde önemli rol oynar.

Ekonomi ve teknoloji: Ekonominin temelini üretim ve tüketim faaliyetleri oluşturur. Üretim ve tüketim sürecinde insanlar çeşitli âletler kullanır. Bu âletlerin şekli, üretim sürecinde kullanım biçimi kültüre göre şekillenir. Ayrıca iş bölümü, uzmanlaşma ve mesleklerin dağılımı kültürel faktörlere göre şekillenir. Örneğin, Türk kültüründe bayanlar tarafından yapılması hoş görülmeyen meslekler olduğu gibi erkekler tarafından yapılması hoş görülmeyen meslekler de vardır.

Sanat: Sanatsal etkinlikler, sanatın algılanış biçimi ve sanata bakış tarzı bütün bunlar genel kültürün önemli unsurları arasındadır [9]. Kısaca sanat, kültürün ayırıcı özelliklerinden biridir. Her toplum kendi mimarîsini, sanatsal ve estetik yapısını ait olduğu kültürel yapıya göre geliştirir.

İnançlar: İnsanın psikolojik sağlığının vazgeçilmez unsurlarından biri inançlardır. İnançlar, sorgulama düzleminin dışına çıkarılmış temel kabullerdir. Kültürün en önemli unsurlarından biri inançlardır. Kurumsal davranış, kurumsal kültür içinde anlam kazanır. Kurumsal davranışı belirleyen temel faktör ise inançtır. Burada inanç kurumsal hedeflere inanma ve onları benimseme anlamında kullanılmaktadır.

Değerler ve normlar: Değerler, geçmişte ve şimdi gerçeğin, iyinin doğrunun ve erdemli olanın ne olduğuna dair bireysel bilgilerden oluşur. Değerler, tutum ve davranışları ortaya koyarken; onlara yol gösteren insan bilincinin derininde yatan inançlardır. İnsanların inanç ve değerleri onların tutum ve davranışlarına yansır. Bu nedenle inanç ve değerlerini değiştiren insanların tutum ve davranışları da değişir. Değerler, ahlâkî kodlarla ilgilidir. İnançlar ise neye inanılıp neye inanılmaması gerektiğini açıklar. Değerler; ortak iyi ve kötüyü, doğru ve yanlışı tanımlar ve bunların standartlarını ortaya koyar. İnsanların eylemlerini nitelendirme, değerlendirme ve yargılama işlevi görür. Değerler sayesinde insanlar neyi yapıp, neyi yapamayacakları konusunda bir düşünceye sahip olurlar.

Normlar ise bireyin ne yapması veya yapmaması gerektiği hakkında toplum tarafından oluşturulan ortak beklentilerdir. Nerede, ne zaman, nasıl davranılması gerektiğini belirleyen davranış kalıplarıdır. Bu yönüyle değere yakın bir anlamı vardır; ancak değer kadar soyut veya geniş bir anlam içeriğine sahip değildir. Kültürel bir çevrede veya bir kurumda nasıl davranılması gerektiğiyle ilgili ve kişiyi değerler düzenine uymaya zorlayan davranış kalıplarıdır. Normlar en yalın anlamıyla bir toplumda, sosyal bir çevrede veya bir kurumsal ortamda uyulması gereken kurallar bütünü anlamına gelir.

Devlet: Toplumların ve kültürlerin ortaya çıkardığı bir üst örgütlenme biçimidir. Devlet bir milletin belli bir merkezi otoriteye bağlı olarak ve bir toprak parçası üzerinde örgütlenmiş şeklidir. Devleti oluşturan en önemli unsurlardan biri olan milleti ortaya çıkaran önemli faktörlerden biri kültürdür. Yani millet varsa kültür zorunlu olarak vardır. Milletlerin inançlarına, değerlerine kısaca kültürlerine göre farklı örgütlenme tarzları vardır.

Adetler (Ritüeller): Adetler kurum üyelerinin algı ve davranışlarını, kurumsal kültürle uyumlu hale getirmek için tekrarlanan ve standardize edilen eylemlerdir. Adetler kurum içerisinde kültürel değerleri güçlendiren, alışılmış ve tekrarlanan eylemlerdir. Adetler, bir topluluğun kendisinden önceki nesillerden devralıp kültür değişiminin bir gereği olarak kısmen dönüştürülmek suretiyle sonraki nesillere devredilen, inanç, kurum ve seremonileri de içeren her tür sosyal uygulamadır.

Milletlerin kendilerini diğer milletlerden ayıran özellikler toplamı kültürleri olduğu gibi aynı iş kolunda çalışan örgütleri de diğer örgütlerden ayıran özellikler vardır. Bu özellikler de o örgütün kültürünü oluşturur. Örgüt kültürünü oluşturan farklı unsurlar vardır. Kurum kültürünün unsurları, kurumsal bir ortamda, kurumsal kültürün oluşmasını sağlayan değer, norm, şekil, biçim ve çeşitli uygulamalardır. Kurumsal kültür birçok unsurdan oluşur. Bu unsurlar; sosyal ve fizikî çevre, metaforlar, hikâyeler, mitler ve efsaneler, kuruma özgü dil, çeşitli törenler ve ritüeller, davranış kuralları, liderler ve kahramanlar, semboller, inançlar, değerler, tutumlar, temel varsayımlar ve kurum tarihi gibi unsurlardır.

Bunlardan en önemlilerini aşağıdaki gibi açıklayabiliriz :

Liderler ve kahramanlar: Liderlik, insanları belli hedeflere yönlendirme, onları inandırma ve ikna etme yeteneğidir. Liderler kişilikleri, inançları, tutumları, davranışları, felsefeleri ve ilkeleri ile kurum üyelerine model olma özelliği gösterirler. Lider davranışının kurumsal bir davranışa, lider düşüncesinin kurumsal bir ilkeye, lider inancının kurumsal bir amaca, lider umutlarının kurumsal bir vizyona dönüşmesi daha kolaydır.

Kahramanlar kararlarıyla ve davranışlarıyla örgüte yararlı hizmetlerde bulunmuş, bu hizmetleri nedeniyle büyük saygı ve itibar kazanmış kişilerdir. Kurumsal kültürün önemli bir unsuru olan kahramanlar, kurumsal değerleri kendi kişilik özelliklerinde somutlaştıran kişilerdir. Liderler gibi kurumlarda model olma özellikleri vardır; ancak kahramanların liderler gibi yöneticilik yetkileri yoktur.

Törenler: Kurumlar sosyal, mekanik, teknik ve ekonomik sistemlerdir. Kurumların sosyal sistem olması tüm sosyal yapılarda olduğu gibi kurumsal yapılarda da bazı törenlerin, kutlamaların, ayinlerin imge ve sembollerin olması kaçınılmazdır. Tören bir grubun amaçlarını gerçekleştirmesini kolaylaştıran simgesel eylemlerdir. Kurumsal anlamda törenler, kurum tarihi bakımından anlam ve önem taşıyan bir olaya kurumun verdiği önemi gösterme aracıdır.

Törenlerin düzenleniş amacı, özel bir önem verilen bir düşünce ve davranışın sürekliliğini sağlamaktır. Törenler kahramanlar veya liderler tarafından ortaya konan kurumsal değer, kurumsal anlayış ve kurumsal faaliyetin kültüre dönüştürülme aracıdır. Törenler kurumun temel değerlerini, en önemli amaçlarını, kimlerin önemli olduğunu, kimlerin feda edilebileceğini açıklayan ve pekiştiren davranışlardır. Kurumsal yaşama ve kurumsal kültüre anlam kazandırır.

Simge (sembol)ler: Simgeler grup için özel anlam taşıyan söz, biçim ya da eylemlerdir. Simgeler, fikirler, değerler ve duyguların kurum üyeleri arasında iletilmesini mümkün kılan biçimsel araçlardır. Simgeler kurumsal kültürlenmenin önemli aracıdırlar. Simgeler kurumsal aktiflerin ve çıkarların korunmasına yardımcı olur. Kurumun işareti olarak kullanılan objeler, logolar, flamalar, desenler, sloganlar, şarkılar, unvanlar, giysiler, vs. gibi birçok faktör, kurum içindeki fikirlerin, değerlerin ve duygusal anlatımların iletilmesini mümkün kılan ve göründüklerinden fazla anlam yüklü olan önemli kurumsal simgelerdir.

Varsayımlar: Varsayım “doğru” kabul edilen yargı ve genellemeleri ifade eder. Varsayımlar, kuramsal sonuçlara ulaşabilmek için başlangıçta “öyle” oldukları kabul edilen öngörülerdir [13]. Kurumsal kültür öğesi olarak varsayımlar, kurumu oluşturan birey ve gruplarca paylaşılan, kurumdaki insan unsuru, kurumsal ve çevresel sorunlar, insan ilişkileri ve eğilimi ile bütün bunlara ilişkin gerçek ve doğrunun doğasıyla ilgili temel yorumları içermektedir. Varsayımlar, kurum üyelerinin algı, düşünce, his, tutum ve davranışlarını yönlendiren, onların kurumsal yaşama ilişkin kabul ettikleri; iyi-kötü, doğru-yanlış, yararlı-yararsız, anlamlı-anlamsız gibi ön kabullerini içerir.

Kurumsal Normlar: Normlar, olması gerekenleri ifade eden ilkelerden her biridir. Bir başka tanımla normlar, kurumsal olarak kabul görecek tavır ve davranışlara ilişkin ortak beklentileri gösteren kurallardır. Gruptaki insanların ilişkilerini düzenler ve eylemlerine yön verir. Normlar, genellikle değerlerin biçimlenmiş halidir ve bir grubun tüm üyelerince paylaşılması halinde kolektif bir düzenleme aracı olur. Normlar, kurumsal kültür içinde davranışları düzenleyen ve sosyal sistemi kurumsallaştıran öğelerdir. Normlar, değerler gibi kurumsal iyi ve kurumsal kötünün çerçevesini belirleyen, doğru ve yanlışın sınırlarını gösterirler.

Çalışanlara kurum içinde davranış kurallarını, kurum içiyle ve kurumun dış çevresiyle nasıl iletişim ve etkileşimde bulunacaklarının standartlarını belirler.

Artifaktlar: Bir kurumda tüm görünürdeki, yani gözlemlenebilir davranış şekillerini ve kuralları ifade eder. Kurumda somut olarak algılanabilir, fenomen olarak değerlendirilebilir her tür unsur, artifakttır. Artifaktlar, somut algılanabilir ve anlaşılabilir biçimde var olan kategoriler ve kurumsal somut unsurlardır. Bir kurumun kültürünü diğerlerinden ayıran somut öğelerdir. Bir örgütün kültürünü tanımlamaya yardımcı olurlar. Artifaktlar, insanların işitebileceği, görebileceği ve hissedebileceği somut kurumsal unsurlardır.

Hikâyeler ve efsaneler: Hikâyeler bir toplumun geçmişi, mevcut durumu ya da gelecekteki akışını etkileyecek olayları kapsar. Kurumsal değer ve inançları yerleştirmek amacıyla, kurumun tarihinden alınan yaşanmış olayların sözlü ifadesidir. Kurumsal kültür anlamında hikâye ve mitler, kurumlarda birey, grup ve alt kültür unsurlarının kurumun geçmişiyle ilgili önemli yararlılıklar göstermiş kahramanlar ve liderler hakkında kuşaklar arasında büyük bir övgü ve takdir duygusuyla anlatılan ve aktarılan olağanüstü nitelikteki inançlar, hikâye ve mitlerdir. Bir kurumun kültürü, o kurumun tarihini yansıtır.