Atatürk İlke ve İnkılapları

08.07.2020 / Eğitim / Tarih

Atatürk’ün toplamda altı adet ilkesi vardır. Bu ilkeler kurucu olduğu Cumhuriyet Halk Partisi’nin de altı okunu ifade etmektedir.

Atatürk’ün vazgeçemediğim dediği ilkesi laiklik, benim eserim dediği ilkesi ise cumhuriyetçilik ilkesidir.

Cumhur kelime olarak halk demektir. Cumhuriyet ise kelime olarak cumhur kelimesinin rejimsel adıdır. Cumhuriyetçilik ilkesinin anahtar kelimeleri; millet irade, seçme ve seçilme hakkı, ulusal egemenlik, millet meclisi ve oy vermektir.

Laiklik ilkesi ile din sadece devlet işlerinden değil, toplum, sosyal hayat ve hukuksal anlamda devlet işlerinden ayrılmasıdır. Laiklik ilkesinin anahtar kelimeleri; akıl, bilim, din vicdan ve mezhep özgürlüğü, tutucu olmama, irticacı (gerici) olmamadır.

Halkçılık ilkesinde yapılanların halkın tamamı için olduğu savunulmuştur. Halkçılık ilkesinin anahtar kelimeleri; eşitlik, sosyal adalet, kanun üstünlüğü, halkın refah ve huzuru, toplumsal dayanışma ve sosyal devlet olgusudur.

Milliyetçilik ilkesi ulusal birlik ve beraberliği kapsamaktadır. Bir kanunun ya da kurumun önünde Türk kelimesi varsa milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir. Anahtar kelimeler; ulusun bağımsızlığı, birlik ve beraberlik, dil birliği ve kültür birliğidir.

İnkılapçılık ilkesi ile kurallar ve kanunlar komple değiştirilmiştir. Bir şey başka bir şeyin yerine geçer. Yerine kelimesi geçiyorsa yapılan işlem inkılap ilkesi ile alakalıdır. Anahtar kelime; sürekli değişim, ilerleme, geriye hiç bakmama, modernizm, çağdaşlaşma ve muasırlaşmadır.

Devletçilik ilkesi ekonomik işlemler ile ilgilidir. Anahtar kelimeler; devlet planlaması, devlet yatırımları, milli kalkınma, ekonomik refah seviyesi, milli bankacılık ve sermayedir.

İlk yapılan inkılap, 1 Kasım 1922 yılında kaldırılan saltanatın kaldırılması işlemidir. Lozan’a hem Osmanlı Devleti hem de Türkiye çağrılında Mustafa Kemal, çift başlılığa son vermek için saltanatı kaldırmıştır.

Saltanatın kaldırılması ile padişahın devlet adamı olma yönü elinden alınmış oldu. Saltanatın kaldırılması sonucunda Padişah Vahdettin sadece din adamı olarak kalmıştır. Saltanatın kaldırılması laiklik ilkesi ile ilgilidir. Fakat tek adamlığa son verildiği için cumhuriyetçilik ilkesi ile de ilgilidir.

Saltanatın kaldırılması ile devletin rejimi de ortadan kalktı. Yeni rejim olan cumhuriyet rejimi ilan edildi. Cumhuriyet’in ilan edilmesi hem cumhuriyetçiliği hem de halkçılığı ilgilendirmektedir. Cumhuriyet’in ilan edilmesi halkın yararına faydalı bir işlemdir.

Saltanat kaldırılınca Padişah Vahdettin yurt dışına çıktı. Burada halifeliği kullanıp Mustafa Kemal’a karşı ayaklanma çıkarmaması için Abdülmecit Efendi yeni Halife ilan edildi. 3 Mart 1924 tarihinde Halifelik kaldırılınca inkılapçılığın önündeki engeller kaldırıldı. Halifelik kaldırılmasaydı alfabe değişikliği yapılamaz, hicri takvim yerine miladı takvime geçilemez ve hafta tatili Cuma gününden alınıp Pazar gününe verilemezdi. Halifeliğin kaldırılması cumhuriyetçilik ve laiklik ilkeleri ile alakalıdır.

3 Mart 1924 tarihinde halifeliğin kaldırılması ile birlikte Şeriye ve Evkaf Vekâleti kaldırıldı, Tevhidi Tedrisat Kanunu kabul edildi, Erkanı Harbiye Umu Vekaleti kaldırıldı.

Şeriye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması laiklik ilkesi ile ilgilidir. Şeriye ve Evkaf Vekâleti din ve devlet işlemlerine bakmaktaydı. Bunun yerine Diyanet İşleri Başkanlığı ile Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu. İlk Diyanet İşleri Başkanı Rıfat Börekçi seçilmiştir.

Erkanı Harbiye Umum Vekaleti yerine Genel Kurmay Başkanlığı ile Milli Savunma Bakanlığı kuruldu. Bu adım ile askeriye ile siyasi ayrılmış oldu. Askerlerin milletvekili olma özelliği de ortadan kalkmış oldu. Ordunun siyasetten ayrılması cumhuriyetçilik ile ilgili bir adımdır. Türkiye’nin ilk Genelkurmay Başkanı İsmet İnönü’dür. Cumhuriyet ilanından sonraki ilk Genelkurmay Başkanı ise Fevzi Çakmak’tır.

1928 yılında anayasadan “devletin dini İslam’dır” ibaresi kaldırıldı. Bu ibarenin kaldırılması laiklik ilkesi ile alakalıdır. Milletvekili ve cumhurbaşkanı yemininde yer alan “vallahi” kelimesi de bu ilke ile kaldırılmıştır.

1924 yılında yeni bir anayasanın çıkarılması ise cumhuriyetçilik ilkesi ile ilgilidir.

1926 yılında çıkarılan medeni kanunu, deniz ticaret kanunu ve icra iflas kanunu İsviçre’den alınmıştır. Türk ceza kanunu İtalyanlardan ve kara ticaret kanunu Almanlardan alınmıştır.

Medeni kanun, kadınlara hiçbir siyasi hak vermemiştir. Toplumsal, sosyal ve ekonomik haklar yer almaktadır. Medeni kanunun kabulü halkçılık ilkesi ile alakalıdır. Ayrıca mecellenin yerine medeni kanunun gelmesi, bu kanunun eski İslam kanunlarını reddetmesi laiklik ilkesi ile ilgilidir.

Türk medeni kanununun kabul edilmesi milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir. Ayrıca kadınlara siyasi hakların verilmesi halkçılık ilkesi ile ilgilidir. Kadınların oy kullanabilme hakları ile siyasi partilerin kurulması da halkçılık ile ilgilidir.

Mustafa Kemal’in Kastamonu’nun İnebolu ilçesinde duyurduğu Şapka Kanunu, feshin yerine geldiği için inkılapçılık ilkesi ile ilgilidir.

Çoğu türbe, yanlış inanışlara yol açtığı için Mustafa Kemal tarafından kapatılmıştır. Tekke ve zaviyelerin kapatılması laiklik ilkesi ile ilgilidir. Bu yasaklama sırasında Mustafa Kemal “Türkiye şeyhler, dervişler ve müritler memleketi olamaz. En hakiki yol medeni yoldur” demiştir.

Hicri takvimin yerine miladi takvimin, Arap alfabesi yerine yeni alfabenin ve uluslararası rakamların yerine yeni rakamların getirilmesi inkılapçılık ilkesi ile ilgilidir. Ayrıca metrik sistemin kabul edilmesi de inkılapçılık ile ilgilidir.

Soyadı kanununun çıkması halkçılık ilkesi ile ilgilidir. Her soyadın Türkçe olması zorunluluğu ise milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir. Bu bağlamda Atatürk soyadı 1934 yılında sadece Mustafa Kemal’e verildi. Soyadı kanunun getirilmesi ile unvan ve lakaplar yasaklanmış oldu. Bu yasaklama hem halkçılık hem de laiklik ilkesi ile alakalıdır.

Kılık kıyafet kararnamesi ile din adamları hariç herkesin dini kıyafet ile gezmesi yasaklanmıştır. Bu yasaklamalar da hem halkçılık hem de laiklik ilkesi ile ilgilidir.

Tevhidi Tedrisat kanunu ile yabancı okullarda bulunan haç, Hz. İsa heykelleri gibi dini semboller kaldırıldı. Bu yasaklara uymayan okullar kapatıldı. Türkiye’de en fazla ABD’nin yabancı okulu vardı. Bu yasaklama ile yabancı okullar sorunu tekrar gündeme gelmiş oldu. Bu gelişme laiklik ilkesi ile ilgilidir. Ayrıca derslere Türk öğretmenlerin girmesi zorunluluğu milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir. Herkesin okula gitme hakkının verilmesi ise halkçılık ilkesi ile ilgilidir. Medreselerin kapatılması ise laiklik ilkesi ile ilgilidir. 1926 yılında çıkarılan maarif teşkilatı kanunu ile orta dereceli okulların ders müfredatı belirlenmiş ve devletin izni olmadan okul açılamayacağı kararı alınmıştır.

Eskiden Arap harfleri ile yazılıp Türkçe okunuyordu. 1928 tarihinde yapılan harf inkılabı ile Arap harfleri yerine Latin alfabesine geçildi. Bu da inkılapçılık ilkesi ile ilgilidir. Alfabe içerisinde yer alan W, X, Q gibi harflerin çıkarılması ve Ö, Ü, Ş gibi yeni Türk harfleri eklendiği için milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir. Bu harfleri ücretsiz olarak tüm yurda öğretmek için mektepler açıldı. Mekteplerin açılması ise halkçılık ilkesi ile ilgilidir. Mustafa Kemal 24 Kasım 1928 yılında başöğretmen seçilmiş ve Türkiye’de Öğretmenler Günü olarak kutlanmaktadır.

Tüm Dünya’da yer alan “Türkler barbardır” kalıbı yıkmak için Mustafa Kemal tarafından araştırma yapılması amacıyla 1931 yılında Türk Tarih Kurumu kuruldu. 1937 yılında Mustafa Kemal’in emri ile “Belleten” adında bir dergi çıkarılmıştır. Mustafa Kemal ölmeden önce en son Belleten dergisini okumuştur. Türk Tarih Kurumu’nun açılması milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir.

Türk alfabesini öğrenen ve mezun olan öğrencilerin kendilerini daha da geliştirmek istemesi üzerine Mustafa Kemal tarafından Halk Evleri kurulmuştur. Halk Evleri halkçılık ilkesi ile ilgilidir. Halk Evleri “Ülkü” adında bir dergi çıkarmıştır. Bu dergi ile Halk Evleri programları yayınlanmıştır.

Türkçe içerisinde yer alan özellikle Arapça kelimelerin kaldırılması ve yerlerine Türkçe bir isim bulunması için Türk Dil Kurumu açılmıştır. Bu da milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir.

Sanayi Nefise Mektebi yerine Güzel Sanatlar Fakültesi ve Darülfünun yerine de İstanbul Üniversitesi’nin açılması inkılapçılık ile ilgilidir. Köy Enstitüleri, Mustafa Kemal Atatürk döneminde değil, İsmet İnönü döneminde 1941 tarihinde açılmıştır.

Başkanlığını Kazım Karabekir’in yaptığı İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlara Misak-ı İktisadi Kararları adı verilmiştir. Türkiye sınırları içerisinde üretilen her hammadde için tesis kurulması kararı alındı. Bu kararların alınması devletçilik ilkesi ile ilgilidir.

Tarım alanında alınan Aşar vergisi kaldırıldı. Halkın yararına olan bu kaldırılma işlemi halkçılık ile ilgilidir. Ayrıca gerçekleşmese bile toprak reformu kanunu da halkçılık ile ilgilidir.

Türkiye’nin ilk bankasının adı İş Bankası’dır. İlk başkanlığını Celal Bayar yapmıştır. Özel bir banka olduğu için devletçilik ile ilgili değildir. 1925 yılında kurulan Sanayi ve Maadin Bankası 1933 yılında Sümerbank’a dönüştürülmüştür. Halkbank, Denizbank, Emlak ve Eytam Bankası, İller Bankası ve Etibank Mustafa Kemal zamanında kurulmuştur. Ziraat Bankası, Osmanlı Devleti’nde Memleket Sandıkları adında kurulmuştur. Vakıfbank 1953-54 yıllarında Adnan Menderes zamanında kurulmuştur. Merkez bankası gibi milli bankaların açılması devletçilik ile ilgilidir.

Gemilerdeki yük ve yolcu taşıma hakkını Türk şirketlerine veren Kabotaj Kanunu çıkarılmıştır. Bu da milliyetçilik ile ilgilidir. Ayrıca Türk parasını koruma kanunun çıkarılması da milliyetçilik ilkesidir.

1927 yılında çıkartılan Teşviki Sanayi kanununa göre devlet, açılacak fabrikalara arsa verecek ve dış cephelerini yaptıracaktı. Ayrıca işçilerin vergilerini de devlet ödeyecekti. Fakat bu kararlara rağmen bu kanun uygulanamadı. Çünkü Türkiye’de para kalmamış, eğitimli kişilerin büyük kısmı savaşlarda şehit olmuş ve 1929 yılında Dünya Ekonomik Krizi'nin çıkması ile özel sektöre yapılması planlanan yatırımlar durduruldu.

Ekonomik kriz sonrasında 1933-38 yılları arasında hazırlanan I. Beş Yıllık Kalkınma Planı başarılı oldu. Ardından II. Beş Yıllık Kalkınma Planları hazırlandı. Fakat başarılı olamadı. II. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın başarısız olmasının temel sebebi ise II. Dünya Savaşı’nın çıkmasıdır.

Maden Tetkik Arama açılışı yapıldı. Devlet kendi madenini kendi aramaya başlamıştır. Bu da devletçilik ile ilgilidir. Devletin açtığı bütün fabrikalar da devletçilik ilkesi ile ilgilidir.

Türkiye’nin her yerine demir yolları yapılmış ve geliştirilmiştir. Adnan Menderes zamanında alınan araçlar ve traktörlerden dolayı asfaltlama çalışmaları yapılmış ve demir yolları önemini kaybetmiştir.

Mustafa Kemal döneminde numune hastaneleri kurulmuş ve aşı üretimi hız kazanmıştır. Ayrıca ebe ve hemşirelik hastaneleri kurulmuştur. 1918-20 yılları arasında İspanyol Gribi yaşandı. Mustafa Kemal’de İspanyol Gribi’ne yakalanmıştır.

TBMM’nin açılması, çok partili hayata geçiş, seçmen yaşının düşürülmesi ve subay vekil uygulamasına son verilmesi cumhuriyetçilik ile ilgilidir.

Şeriat mahkemelerini kapatılması, şeyhülislamlığın kaldırılması ve laiklik ilkesinin 1938 yılında anayasaya alınması laiklik ilkesi ile ilgilidir.

İlköğretimin zorunlu ve ücretsiz olması ve halk sağlığını ilgilendiren kurumların açılması halkçılık ile ilgilidir.

TBMM’nin açılması, koruyucu gümrük vergilerinin arttırılması, halifeliğin kaldırılması ile ümmetçiliğin bitmesi ve Türkçülüğün yaygınlaşması, demir yollarının ulusallaştırılması, Türkçe sözlük hazırlanması ve reji ve tütün idaresinin millileştirilmesi milliyetçilik ile ilgilidir.

Uluslararası saate geçilmesi, hafta sonu tatilinin Pazar gününe alınması ve mülkiye mektebi yerine siyasal bilgiler fakültesi kurulması inkılapçılık ile ilgilidir.

Demir çelik fabrikasının kurulması, barajların yapılması, elektrik işleri etüt dairesinin kurulması, kamu iktisadi teşekkülünün kurulması ve Türkiye taş kömürü fabrikasının kurulması devletçilik ile ilgilidir.

İnkılapların Kronolojisi

• Saltanatın kaldırılması (1922) (Ayrıca Bakınız: Saltanatın Kaldırılması)
• 3 Mart 1924 tarihinde 4 inkılabın yayınlanması (Halifeliğin Kaldırılması, Şeriye ve Evkaf Vekâleti, Tevhidi Tedrisat Kanunu, Erkanı Harbiye Umu Vekaleti)
• Şapka Kanunu (1925)
• Tekke Kanunu (1925)
• Takvim Kanunu (1926)
• Maarif Teşkilatı (1926)
• Medeni Kanun (1926)
• Latin Alfabesi (1928)
• Türk Tarih Kurumu (1931)
• Türk Dil Kurumu (1932)
• Soyadı Kanunu (1934)

Ayrıca Bakınız

• Dünya Ekonomik Buhranı